Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2012

Πέμπτη, 8 Νοεμβρίου 2012

H Επανάσταση στό Γουδί - 1909

 Επανάσταση στό Γουδί, 1909

Η αρχή του 20ου αιώνα, σημαδεύτηκε από δύο στρατιωτικά κινήματα, τά οποία έμελλαν νά σφραγίσουν τή μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων στήν Ελλάδα καί στήν Τουρκία. Τό ένα κίνημα, τό κίνημα των Νεότουρκων του Κομιτάτου «Ενωση και Προόδος», έγινε τό 1908 καί στόχο είχε τήν κατάργηση του θεοκρατικού καθεστώτος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας καί τήν αντικατάστασή του μέ ένα καθεστώς, ευρωπαϊκού τύπου. Τό κίνημα αυτό ξεκίνησε μέ τούς καλύτερους οιωνούς γιά τίς μειονότητες της Τουρκίας, αφού δεσμευόταν γιά ίσα δικαιώματα όλων των πολιτών ανεξαρτήτου θρησκείας καί υπόσχοταν φιλελεύθερη πολιτική. Οταν όμως οι Νεότουρκοι κατέλαβαν τήν εξουσία, προέβησαν σέ μία απίστευτης βαρβαρότητας εξόντωση όλων των χριστιανών της τουρκικής επικράτειας, η οποία ξεκίνησε μέ τήν τριανδρία Εμβέρ - Τζεμάλ - Ταλαάτ καί κορυφώθηκε μέ τήν εμφάνιση του εθνικιστικού κινήματος του 1921 υπό τήν ηγεσία του Κεμάλ Ατατούρκ.
Οτι δέν κατάφεραν οι σουλτάνοι καί οι βεζύρηδες των θεοκρατικών καθεστώτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σέ 5 αιώνες, τό κατάφεραν οι ευρωπαϊστές - εκσυγχρονιστές Τούρκοι μέσα σέ 8 μόλις χρόνια (1914-1922), μέ τήν ανοχή καί τήν συνεργασία πολλές φορές των ευρωπαϊκών "πολιτισμένων" κρατών. Πέτυχαν τό βίαιο ξερίζωμα χιλιόχρονων πολιτισμών καί τήν γενοκτονία πανάρχαιων λαών όπως ήταν οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι καί οι Ελληνες. Ενδεικτικά παραθέτω απόσπασμα από τήν ομολογία του Ταλαάτ στόν Αμερικάνο πρέσβη Morgenthau (1914): «Talaat explained his national policy: these different blocs in the Turkish Empire, he said, had always conspired against Turkey; because of the hostility of these native populations, Turkey had lost province after province--- Greece, Serbia, Rumania, Bulgaria, Bosnia, Herzegovina, Egypt, and Tripoli. In this way the Turkish Empire had dwindled almost to the vanishing point. If what was left of Turkey was to survive, added Talaat, he must get rid of these alien peoples. "Turkey for the Turks " was now Talaat's controlling idea.»
Μία χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η ολoκληρωτική καταστροφή της Φώκαιας (γενέτειρας της Μασσαλίας) την 14η Ιουνίου 1914 που καταγράφηκε από τον Γάλλο αρχαιολόγο Φελιξ Σαρτιώ, ο οποίος βρισκόμενος στην Φώκαια ενημέρωσε γιά τις σφαγές και τίς λεηλασίες, τή γαλλική κοινή γνώμη. Τό Οικουμενικό Πατριαρχείο ανακήρυξε τήν εκκλησία εν διωγμώ τον Μάιο του 1914. Η κατάσταση χειροτέρευσε με την είσοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στά τέλη Οκτωβρίου 1914. Σε πολλές εκθέσεις και αναφορές πρεσβευτών ουδέτερων χωρών αναφέρεται ο ρόλος της Γερμανίας στην παρότρυνση της οθωμανικής κυβέρνησης να εφαρμόσει μαζική εθνοκάθαρση με όλα τα χαρακτηριστικά που σήμερα θεωρείται ότι συνιστούν «Εθνοκάθαρση ή Γενοκτονία». Επιμένω στήν χρονολογία 1914, διότι οι τουρκόδουλοι της σημερινής εποχής επιμένουν ότι η είσοδος του ελληνικού στρατού στή Σμύρνη καί τά εγκλήματα των Ελλήνων στρατιωτών στά τουρκικά χωριά - πού σίγουρα έγιναν - ευθύνονται γιά τήν στάση των Τούρκων. Ξεχνούν νά αναφέρουν ότι οι Ελληνες στρατιώτες πάτησαν τή γή της Ιωνίας, πέντε χρόνια αργότερα....

Στήν αντίπερα όχθη του Αρχιπελάγους, στίς 15 Αυγούστου 1909, έγινε τό κίνημα στό Γουδή, όπου συμμετείχαν περίπου 2000 αξιωματικοί καί στρατιώτες. Ανάμεσα στούς στασιαστές ήταν ο Θεόδωρος Πάγκαλος και ο λαοφιλής Σπύρος Σπυρομήλιος (ο Καπετάν Μπούας του Μακεδονικού Αγώνα). Απογοητευμένοι από τήν διαφθορά καί τήν ανικανότητα των πολιτικών, από τήν οικονομική δυσπραγία, τήν ήττα του 1897 καί τήν αδράνεια στό μακεδονικό καί στό κρητικό ζήτημα, Ελληνες αξιωματικοί του "Στρατιωτικού Συνδέσμου" μέ επικεφαλής τόν συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά εστασίασαν ζητώντας τήν παραίτηση της κυβέρνησης καί τήν επιβολή νέων μέτρων. Η επανάσταση στό Γουδί, βρήκε ευρεία απήχηση στίς λαϊκές μάζες, ενώ η εφημερίδα "Ακρόπολις" έγραφε γιά: "Μίαν Ειρηνικήν Επανάστασιν, η οποία απήχει μέ τό εγερτήριον σάλπισμά της τάς ελπίδας δι' εν καλύτερον μέλλον, διά μίαν νέαν Ελλάδα, τήν εκμηδένισιν των παλαιών τζακιών, τήν αναδιοργάνωσιν της εθνικής οικονομίας, τήν καλυτέρευσιν της θέσεως των εργαζομένων..." Ακολουθούν τά κύρια σημεία της διακήρυξης του Στρατιωτικού Συνδέσμου:
«Προς την Α.Μ. τον βασιλέα, την Κυβέρνησιν και τον Ελληνικόν Λαόν:

Η πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον Κράτος, υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθή προς άμυναν των δικαίων του.

Aπας ο Ελληνισμός, βαρυαλγών δια την λυπηράν ταύτην κατάστασιν, εξεδήλωσεν ότι ποθεί διακαώς την λήψιν συντόνων μέτρων προς αποτροπήν παρομοίων κινδύνων εν τω μέλλοντι. Aλλως τε υπό ξένων ακόμη, επισήμων και μη, επανειλημμένως υπεδείχθη, ότι το Έθνος μας δεν θα υφίστατο τ' ατυχήματα και τους εξευτελισμούς ους μέχρι τούδε υπέστη, εάν είχομεν παρασκευασμένην προς άμυναν Στρατιωτικήν και Ναυτικήν Δύναμιν επαρκή.

Ο Σύνδεσμος των αξιωματικών του Εθνικού στρατού της Ξηράς και του Ναυτικού, εμφορούμενος υπό των αυτών συναισθημάτων και συναισθανόμενος, ως πάντες οι Έλληνες, το δεινόν των περιστάσεων και την προς άμυναν του πατρίου εδάφους και των δικαίων του Έθνους ανάγκην υπάρξεως αξιομάχου στρατού και στόλου, γιγνώσκων δε ότι υπό των εκάστοτε αρμοδίων ημελήθη ο πλήρης καταρτισμός αυτών, ουχί εκ κακής θελήσεως, αλλ' επί τη αδικαιολογήτω προφάσει της ανεπαρκείας των προσόδων του Κράτους, κατασπαταλωμένων εν τούτοις εική και ως έτυχε, προβαίνει εις την υποβολήν ιεράς παρακλήσεως προς τον Βασιλέα, τον - κατά τον θεμελιώδη Νόμον - Αρχηγόν των κατά ξηράν και Θάλασσαν στρατιωτικών δυνάμεων του κράτους, και προς την κυβέρνησίν Του, όπως ολοψύχως εποδοθώσιν εις την άμεσον και ταχείαν ανόρθωσιν των κακώς εν γένει εχόντων, ιδία δε των του Στρατού και Ναυτικού.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας ή την αντικατάστασιν του Βασιλέως, ούτινος το πρόσωπον είναι ιερόν δια τους αποτελούντας αυτόν, ουδ' επιθυμεί να εγκαθιδρύση την απολυταρχίαν, ή την στρατοκρατίαν, ή να θίξη καθ' οιονδήποτε τρόπο το Συνταγματικόν Πολίτευμα, διότι οι αποτελούντες αυτόν αξιωματικοί εισί και αυτοί πολίται Έλληνες και έχουσιν ορκισθή εις την τήρησιν του Συντάγματος.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η θρησκεία μας υψωθεί εις τόν εμπρέποντα ιερόν προορισμόν της, όπως η Διοίκησις της Χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η Δικαιοσύνη απονέμηται ταχέως μετ' αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους πολίτας αδιακρίτως τάξεως, όπως η Εκπαίδευσις του Λαού καταστή λυσιτελής δια τον πρακτικόν βίον και τας στρατιωτικάς ανάγκας της Χώρας, όπως η ζωή, η τιμή και η περιουσία των πολιτών εξασφαλισθώσιν, και τέλος όπως τα οικονομικά ανορθωθώσιν, λαμβανομένων των απαιτουμένων μέτρων προς λελογισμένην διαρρύθμισιν των εσόδων και εξόδων του Κράτους, ώστε αφ' ενός μεν ο σχεδόν πενόμενος Ελληνικός λαός ανακουφισθή εκ των επαχθών φόρων, ους ήδη καταβάλλει και οίτινες ασπλάχνως κατασπαταλώνται προς διατήρησιν πολυτελών και περιττών υπηρεσιών και υπαλλήλων, χάριν της απαισίας συναλλαγής, αφ' ετέρου δε καθορισθώσι θετικώς τα όρια εντός των οποίων δύναται ν' αυξηθώσιν αι δαπάναι δια την στρατιωτικήν της Χώρας παρασκευήν και δια την συντήρησιν του στρατού και του στόλου εν ειρήνη....»

άνοδος Βενιζέλου


Οι στρατιωτικοί πολύ ορθά δέν επιθυμούσαν νά αναλάβουν οι ίδιοι κυβερνητικό έργο, απλά έψαχναν μία κυβέρνηση η οποία θά έφερνε εις πέρας τό πρόγραμμα του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Οι παλαιοί πολιτικοί Θεοτόκης καί Ράλλης είχαν παραιτηθεί καί ο Ζορμπάς κάλεσε έναν πολιτικό, ο οποίος είχε δείξει πυγμή καί αποφασιστικότητα στό κρητικό ζήτημα καί ο οποίος δέν ήταν άλλος από τόν Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο κρητικός πολιτικός έφθασε στήν Αθήνα στό τέλος του έτους καί απέρριψε τήν αίτηση νά ανακηρυχθεί δικτάτωρ ή νά αναλάβη τήν πρωθυπουργία. Στίς 10 Ιανουαρίου 1910 ανέλαβε πρωθυπουργός ο Στέφανος Δραγούμης, μέ υπουργό στρατιωτικών τό Νικόλαο Ζορμπά καί ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε. Τόν Αύγουστο του 1910 έγιναν βουλευτικές εκλογές μέ αντιπάλους πολιτικούς πού εξέφραζαν τά παλαιά κόμματα (Θεοτόκης, Ράλλης, Ζαΐμης) καί νέους πολιτικούς όπως ήταν ο Βενιζέλος. Μετά από τίς επαναληπτικές εκλογές γιά Αναθεωρητική Βουλή (12 Οκτωβρίου 1910), ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων, εξασφάλισε 307 από τίς 362 έδρες στή νέα Βουλή αναλαμβάνοντας έτσι γιά πρώτη φορά τήν πρωθυπουργία της χώρας. Αρχιζε μια νέα εποχή.... «Ερχομαι απλός σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών καί υπό τήν σημαίαν ταύτην καλώ πάντας εκείνους, οίτινες συμμερίζονται τάς ιδέας ταύτας, εμπνέονται από τόν ιερόν πόθον ν'αφιερώσωσι πάσας τάς δυνάμεις της ψυχής καί του σώματος, νά συντελέσωσιν εις τήν επιτυχίαν των ιδεών τούτων. Η ιθύνουσα τήν πολιτείαν μου κεντρική αρχή είναι ότι ο πολιτικός ανήρ οφείλει νά έχη γνώμονα πάσης αυτού πράξεως τό κοινόν συμφέρον καί εις τό συμφέρον τούτο νά υποτάσση άνευ ενδοιασμού τό συμφέρον του κόμματος εις ό ανήκει, ότι οφείλει νά έχη πάντοτε τό θάρρος των γνωμών αυτού, μηδέποτε διαψεύδων ταύτας διά νά γίνεται αρεστός πρός τά άνω ή πρός τά κάτω, ότι πρός τήν εξουσίαν πρέπει νά αποβλέπη ουχί ως σκοπόν, αλλ' ως μέσον πρός επιτυχίαν άλλου υψηλοτέρου σκοπού...»

Ελευθέριος Βενιζέλος

Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός εξασφάλισε μεγάλο γαλλικό δάνειο γιά τήν ανόρθωση των οικονομικών καί γιά τήν προμήθεια εξοπλισμών οδηγώντας τή χώρα σέ εσωτερική ανασυγκρότηση, περαιτέρω εκβιομηχάνιση καί πολιτική σταθερότητα. Ρυθμίστηκαν θέματα πού αφορούσαν τά αγροτικά θέματα, τήν εργατική τάξη, τά δικαιώματα των γυναικών καί τήν αναδιοργάνωση του στρατού, ο οποίος είχε χάσει τό γόητρό του μετά τόν πόλεμο του 1897. Γάλλοι ανέλαβαν τήν εκπαίδευση του στρατού καί Βρετανοί ανέλαβαν τήν οργάνωση του στόλου. Τόν Μάρτιο του 1912, επανήλθε ως αρχηγός του στρατεύματος ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Τό θωρηκτό "Γεώργιος Αβέρωφ" έφθασε στό Φάληρο τό Σεπτέμβριο του 1911 καί θά αποτελούσε τήν πιό σύγχρονη μονάδα του ελληνικού στόλου απέναντι στόν οθωμανικό στόλο. Στό εσωτερικό, εκτός των άλλων, υπήρχε τό πρόβλημα του γλωσσικού ζητήματος μέ τή διαμάχη γιά τήν καθιέρωση ως επίσημης γλώσσας της καθαρεύουσας ή της δημοτικής. Περίφημη είναι η φράση του δημοτικιστή Λορέντζου Μαβίλη: «Δέν υπάρχει χυδαία γλώσσα. Υπάρχουν χυδαίοι άνθρωποι.»

Στό εξωτερικό, η Βουλγαρία είχε ανακηρυχθεί σέ ανεξάρτητο βασίλειο, η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία είχε κηρύξει τήν ένωσή της μέ τήν Ελλάδα, ενώ οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πού είχαν χαιρετίσει μέ ικανοποίηση τήν επανάσταση των Νεότουρκων, είδαν τίς ελπίδες νά διαψεύδονται οικτρά, καθώς άρχιζαν οι πρώτες διώξεις καί η κατάργηση των προνομίων τους από τό νέο καθεστώς. Οι μεγάλες αποικιακές δυνάμεις της Ευρώπης προσπαθούσαν νά επεκταθούν στίς ηπείρους της Αφρικής καί της Ασίας, η μία εις βάρος της άλλης καί ήταν έτοιμες νά κατασπαράξουν τό πτώμα του "Μεγάλου Ασθενούς", ο οποίος δέν ήταν άλλος από τήν Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Ιταλία πού δέν ήθελε νά μείνει αμέτοχη στήν αποικιοκρατική επέκταση εκήρυξε τόν πόλεμο στήν Υψηλή Πύλη καί στίς 5 Οκτωβρίου 1911 κατέλαβε τήν Τρίπολη της Λιβύης ενώ τόν επόμενο χρόνο θά κατελάμβανε τά Δωδεκάνησα. Οι Σάμιοι μέ ηγέτη τόν Θεμιστοκλή Σοφούλη, εξεγέρθησαν ζητώντας τήν ένωσι μέ τήν μητέρα Ελλάδα καί ακολούθησε αντίστοιχη εξέγερση καί στήν Ικαρία.

Οι νέες συνθήκες της εποχής οδήγησαν σέ προσέγγιση τίς όμορες πρός τήν αυτοκρατορία χώρες της Βουλγαρίας, της Σερβίας καί της Ελλάδος. Από τό φθινόπωρο του 1911 τα βαλκανικά αυτά κράτη επιδόθησαν σέ ένα μαραθώνιο μυστικών διαπραγματεύσεων, οι οποίες κατέληξαν σέ μία σειρά από διμερείς συνθήκες καί στρατιωτικές συμβάσεις. Στήν Αθήνα, πλήν του Βενιζέλου, του βασιλιά Γεωργίου Α', του υπουργού εξωτερικών Γρυπάρη καί του πρεσβευτή στή Σόφια Δημητρίου Πανά, ελάχιστοι γνώριζαν γιά τήν ύπαρξη μυστικών διαπραγματεύσεων. Η Ρωσία, μέ παραδοσιακούς συμμάχους τή Σερβία καί τή Βουλγαρία, προσπαθούσε νά κατέλθει νότια υφαρπάζοντας εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εμπόδιο σταθερό, κάτι πού άλλωστε ισχύει καί σήμερα, θά έβρισκε τήν "Γηραιά Αλβιώνα", η οποία ουδόλως θά επέτρεπε τήν κάθοδο της Ρωσίας στή Μεσόγειο. Αυτός ήταν καί συνεχίζει νά είναι ο λόγος γιά τόν οποίο η Αγγλία υποστήριζε καί ενίσχυε τήν Τουρκία. Η πολιτική αυτή είναι σταθερή από παλαιότερα καί είναι γνωστή άλλωστε η φράση του Βρετανού Πρέσβη Σερ Λάιονς, σε ένα υπόμνημα του (1844): «Μια ανεξάρτητη Ελλάδα είναι παραλογισμός. Η Ελλάδα θα είναι είτε ρωσική, είτε αγγλική. Κι αφού δεν πρέπει να είναι ρωσική, θα είναι αγγλική». Ο Βενιζέλος θά ήταν αυτός πού θά δένονταν σταθερά μέ τό άρμα της Βρετανίας σέ ολόκληρη τήν πολιτική του καρριέρα.

έκρηξις του πρώτου βαλκανικού πολέμου

«Πρός τόν λαό μου,

Αι ιεραί υποχρεώσεις πρός τήν φιλτάτην πατρίδα, πρός τούς υποδούλους αδελφούς μας καί πρός τήν ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις τό Κράτος, μετά τήν αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών του πρός επίτευξιν καί εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τόν τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέση τέρμα εις τήν δυστυχίαν ήν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων.

Η Ελλάς πάνοπλος μετά των συμμάχων αυτής εμπνεομένων υπό των αυτών αισθημάτων καί συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων, αναλαμβάνει τόν ιερόν αγώνα του δικαίου καί της ελευθερίας των καταδυναστευομένων λαών της Ανατολής.

Ο κατά ξηράν καί θάλασσαν στρατός ημών εν πλήρει συναισθήσει του καθήκοντος αυτού πρός τό έθνος καί τήν Χριστιανοσύνην, μνήμων των εθνικών αυτού παραδόσεων καί υπερήφανος διά τήν ηθικήν αυτού υπεροχήν κατ' αξίαν αποδύεται μετά πίστεως εις τόν αγώνα όπως διά του τιμίου αυτού αίματος αποδώση τήν ελευθερίαν εις τούς τυραννουμένους.

Η Ελλάς μετά των αδελφών συμμάχων κρατών θά επιδιώξη πάση θυσία τόν ιερόν αυτόν σκοπόν.

Επικαλούμεθα δέ τήν αρωγήν του Υψίστου εν τω δικαιωτάτω τούτω αγώνι του πολιτισμού καί ανακράζομεν

Ζήτω η Ελλάς!

Ζήτω τό Εθνος!»


Αθήναι 5 Οκτωβρίου 1912

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Τό υπουργικόν συμβούλιον
Ελευθέριος Βενιζέλος
Λ.Α. Κορομηλάς
Κ.Δ. Ρακτιβάν
Εμμ. Ρεπούλης
Ιω.Δ. Τσιριμώκος
Αλ.Ν. Διομήδης
Ανδρ. Μιχαλακόπουλος

Τό παραπάνω είναι τό άγγελμα του βασιλέως Γεωργίου Α' μέ τό οποίο κήρυξε τόν πόλεμο στόν προαιώνιο εχθρό του Γένους μας. Βασιλιάς Γεώργιος Α Στό άγγελμα αυτό διαφαίνεται τό κύρος, η φιλοπατρία καί η υπερηφάνεια πού είχαν κάποτε οι ηγέτες της πατρίδας μας. Δέν είναι άλλωστε τυχαίο ότι μέ τέτοιους ηγέτες είχαμε νίκες μέ τίς οποίες απελευθερώσαμε ένα μέρος των υπόδουλων περιοχών μας. Μέχρι σήμερα στά 2009, καί στά τελευταία εξήντα χρόνια οι αμερικανόδουλοι, δειλοί καί τιποτένιοι πολιτικοί ταγοί μας μόνο ραπίσματα δέχονται καί ταπεινώσεις, οι οποίες έχουν οδηγήσει σέ συνεχόμενες ήττες (Πόλις 1955, Πόλις 1964, Κύπρος 1974, Ίμια 1996, Αιγαίο, Θράκη).

Τόν Οκτώβριο του 1912, τά σύμμαχα βαλκανικά κράτη πού επιτέθηκαν στήν Τουρκία ήταν η Σερβία, η Ελλάδα, τό Μαυροβούνιο καί η θεωρητικώς ισχυρότερη όλων Βουλγαρία. Είχε προηγηθεί κοινό τελεσίγραφο πρός την Πύλη με το οποίο απαιτούσαν, πέρα από την άμεση ανάκληση των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων από τις παραμεθόριες περιοχές, και άλλες ρυθμίσεις και μεταρρυθμίσεις όπως ήταν η επικύρωση της εθνικής αυτονομίας των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέ την αναλογική τους αντιπροσώπευση στο τουρκικό κοινοβούλιο, η αναγνώριση των χριστιανικών σχολείων ως ισοτίμων των μουσουλμανικών, ο διορισμός χριστιανών σε δημόσιες θέσεις κτλ. Τό τελεσίγραφο απορρίφθηκε από τήν Πύλη καί οι παραπάνω βαλκανικές χώρες κήρυξαν τόν πόλεμο στήν Τουρκία.

Η συνολική δύναμις του ελληνικού στρατού ανήρχετο σέ 100.000 περίπου άνδρες καί 100 πυροβόλα. Επτά μεραρχίες συγκεντρώθησαν στή Θεσσαλία υπό τή διοίκηση του διαδόχου Κωνσταντίνου, με διοικητές τους υποστράτηγους Εμμ. Μανουσογιαννάκη, Κ. Καλλάρη, Κ. Δαμιανό, Κ. Μοσχόπουλο και τους συνταγματάρχες Δ. Ματθαιόπουλο, Κ. Μηλιώτη-Κομνηνό και Κλεομένη Κλεομένους. Κι ακόμη, ένα ανεξάρτητο σώμα υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη του Μηχανικού Στεφάνου Γεννάδη, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία ιππικού, υπό τον υποστράτηγο εν εφεδρεία Αλέξανδρο Σούτσο, και το Σώμα των Γεφυροποιών. Μία μεραρχία, υπό τόν στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη ανέλαβε τό βάρος του μετώπου της Ηπείρου.

Η κατάσταση του ελληνικού στρατού είχε βελτιωθεί κατά πολύ από τήν εποχή του 1897. Στίς διοικήσεις των συνταγμάτων υπήρχαν απόφοιτοι της Σχολής Ευελπίδων, εκπαιδευμένοι από Γάλλους Παναγιώτης Δαγκλής ανώτερους αξιωματικούς, ενώ τό πεζικό ήταν εφοδιασμένο μέ τό καινούργιο όπλο τύπου Μάνλιχερ - Σενάουερ καί πολυβόλο τύπου Σαρτλόζε. Αρχηγός του επιτελείου ορίσθηκε ο σουλιώτης Παναγιώτης Δαγκλής γιός του αγωνιστή της επαναστάσεως του 1821 Γεωργίου Δαγκλή, υπαρχηγός τοποθετήθηκε ο Βίκτωρ Δούσμανης, μέ βοηθούς τούς Ιωάννη Μεταξά, Κωνσταντίνο Πάλλη καί Ξενοφώντα Στρατηγό. Από τίς 30 Σεπτεμβρίου ο αρχιστράτηγος μέ τό επιτελείο του είχαν εγκατασταθεί στήν Λάρισα. Απέναντί του ο απελευθερωτικός στρατός είχε νά αντιμετωπίσει τουρκική δύναμη 50000 ανδρών υπό τόν Ταξίν πασά.

Στίς 5 Οκτωβρίου 1912, ο Κωνσταντίνος έδωσε εντολή στον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του, υποστράτηγο Δαγκλή, να εκδώσει το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν: «Τύρναβος, Παρασκευή 4 μ.μ. Πέντε μεραρχίαι διήλθον από πρωίας τα σύνορα, εισβαλούσαι άνευ σχεδόν αντιστάσεως εις το τουρκικόν έδαφος. Η Πρώτη μεραρχία έφθασε μέχρι τριών χιλιομέτρων βορείως της Τσαριτσαίνης, η Δευτέρα μέχρι της Σκόμπας, η Τρίτη μέχρι Δομενίκου, η Τετάρτη δι' Ελευθεροχωρίου, μέχρι Βλαχογιάννη και η Πέμπτη εν δευτέρα γραμμή μέχρι Ρεθωνίου».

Δημοσιογράφος, που ακολουθούσε τον ελληνικό στρατό στην εξόρμησή του, έγραφε: «Από της προηγουμένης ημέρας, μεθ' όλην την τηρουμένην αυστηροτάτην εχεμύθειαν υπό του Γεν. Επιτελείου, είχον πληροφορηθή ότι η προέλασις είχεν ορισθή διά την επαύριον. Πράγματι, περί το μεσονύκτιον, μου ανηγγέλθη εμπιστευτικώς ότι, την 2αν ώραν της πρωίας θα ανεκοινούτο εις τους Μεράρχους η διαταγή της προελάσεως. Και περί την 3ην ώραν της πρωίας, εισελθών εις άμαξαν, διηυθύνθην εις τον Τύρναβον. Καθ' όλον το διάστημα της μεταβάσεώς μου, συνήντων μακράς και ατελευτήτους σειράς εφοδιοπομπών... Η οδός κατελαμβάνετο υπό παντός είδους ζώων, ίππων, ημιόνων και όνων φορτωμένων με σάκκους άρτου, τυρού, με βαρέλια ελαιών, με βαρέλια πλήρη ύδατος, με κιβώτια φυσιγγίων, με παντοειδή εφόδια. Εν μέσω δε αυτών, ποίμνια βοών και προβάτων, καθώς και πλήρων αμαξών.

Στον Τύρναβον, ο στρατός είχεν ήδη εξυπνήσει και πυρετωδώς προητοιμάζετο διά την προέλασιν. Ζωηροί και εύθυμοι οι άνδρες συνεπλήρουν τον καθαρισμόν του ιματισμού και του οπλισμού των, εδίπλωναν τα αντίσκηνα, και μετ' ολίγον εν αδιαπτώτω ευθυμία έτρωγον το συσσίτιόν των, επαναλαμβάνοντες εν μέσω ακρατήτου ενθουσιασμού την φράσιν, ην είπεν εις λοχαγός του πεζικού και ήτις είχε μεταδοθή ως αστραπή:

Η τελευταία κουραμάνα που τρώμε στη Θεσσαλία!

Διέρχομαι τας γραμμάς των στρατιωτών και μένω έκπληκτος προ του ενθέου ενθουσιασμού όστις κατέχει αυτούς. Η συγκίνησίς μου κορυφούται και δάκρυα χαράς αναβλύζουσιν εκ των οφθαλμών μου, εκ της πεποιθήσεως ήτις γεννάται παρ' εμοί, ότι αδύνατον τοιούτος στρατός να μη νικήση. Προχωρώ, και παρά την είσοδον παλαιού οικοδομήματος προχείρως επισκευασθέντος, διακρίνω υψηλόν κοντόν, και επ' αυτού ανεμίζον το σήμα του Αρχηγού, το οποίον επέπρωτο, μετά είκοσι μόλις ημέρας να εισέλθη θριαμβευτικόν εις την πρωτεύουσαν της Μακεδονίας... Συναντώ τον Μέραρχον της Α' Μεραρχίας κύριον Μανουσογιαννάκην, όστις μου λέγει:

Τους βλέπεις τους άνδρας αυτούς; Ή θα φθάσωσιν νικηφόροι εις Θεσσαλονίκην ή ουδείς εξ αυτών θα επανίδη την πατρίδα του. Δεν το λέγω αυτό ως αρχηγός των, αλλ' ως διερμηνεύς πιστός των αισθημάτων των».

Ελασσών, Σαραντάπορο, Σέρβια, Κοζάνη, Γιαννιτσά

Οι Τούρκοι είχαν οργανώσει την αμυντική τους γραμμή στα υψώματα βορείως της Ελασσόνας. Τήν 6η Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις επετέθησαν κατά των τουρκικών Απελευθέρωσις Ελασσόνας 6-10-1912 θέσεων. Οι Τούρκοι ήταν πρόχειρα οχυρωμένοι στά υψώματα βορείως της Ελασσόνας καί η 1η καί 2η μεραρχία κινήθηκαν κυκλωτικά μέ ταυτόχρονο σφυροκόπημα των εχθρικών θέσεων από τό πυροβολικό. Μετά από τετράωρη μάχη οι Τούρκοι υποχώρησαν καί κατευθύνθηκαν προς τα στενά του Σαρανταπόρου. Σαραντάπορο Τα στενά αυτά, γνωστά από τά βυζαντινά χρόνια, όπου ο Βουλγαροκτόνος κατετρόπωσε τούς Βούλγαρους, ήταν από μόνα τους απόρθητο φρούριο. Οι Τούρκοι, με τη βοήθεια γερμανών αξιωματικών, τα είχαν οχυρώσει υποδειγματικά καί ο Γερμανός στρατηγός Φόν Ντέρ Γκόλτζ Πασά πίστευε ότι θά γίνονταν τό νεκροταφείο του ελληνικού στρατού.

Τό σχέδιο του Γενικού επιτελείου προέβλεπε τήν κατά μέτωπο επίθεση στά στενά Σαρανταπόρου, μέ ταυτόχρονη καί από τά δύο πλευρά υπερκερωτική ενέργεια πρός τά Σέρβια, γιά τήν κατάληψη της γέφυρας του Αλιάκμονα καί τήν αποκοπή της συμπτύξεως του εχθρού. Σαραντάπορο Στα βορειοανατολικά του χωριού Σαραντάπορο, το ύψωμα Σκοπιά ήλεγχε όλη την περιοχή από τον ποταμό Σαραντάπορο ως τον δρόμο Ελασσόνας - Σερβίων, στα δυτικά. Στη φυσική οχύρωση των στενών συνέβαλλαν τα υψώματα νοτιοδυτικά της Σκοπιάς και η δύσβατη περιοχή στα βόρεια του χωριού Σαραντάπορο. H προσέγγιση της περιοχής μπορούσε να γίνει μόνο μέσα από εξαιρετικά δύσβατες ορεινές διαβάσεις.

Το σχέδιο των Τούρκων ήταν να κρατήσουν σταθερή άμυνα ώστε να εμποδίσουν την προέλαση των Ελλήνων προς τα βόρεια. Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός εξαπέλυσε επίθεση κατά μέτωπον. H προέλαση των μεραρχιών του κέντρου (1η, 2α και 3η) έγινε με δύο συντάγματα από κάθε μεραρχία. Πλησιάζοντας σε απόσταση 1.000 μέτρων, οι Ελληνες δέχθηκαν καταιγισμό εχθρικών πυρών αλλά, παρά τις σοβαρές απώλειες, συνέχισαν την προέλασή τους. Παράλληλα η 4η και η 5η Μεραρχία κινήθηκαν από τα πλάγια. H 5η επιτέθηκε ανοίγοντας δρόμο προς τις τοποθεσίες Λαζαράδες και Βογγόπετρα μέ προορισμό τήν Κοζάνη και η 4η προέλασε μέσω των χωριών Λιβαδερό - Μεταξάς - Τριγωνικό, μέ σκοπό νά βρεθεί στά νώτα της εχθρικής παράταξης στα Σέρβια. Τα αποτελέσματα της πρώτης ημέρας της μάχης ήταν μάλλον δυσμενή για τον ελληνικό στρατό. Η 6η Μεραρχία παρέμεινε στό χωριό Πετρωτό ως γενική εφεδρεία Οι απώλειες ήταν μεγάλες, ο καιρός άσχημος, το έδαφος δύσβατο, το ηθικό των ανδρών μάλλον πεσμένο.

Για την επομένη τα ξημερώματα το Γενικό Στρατηγείο είχε προγραμματίσει οι τρεις μεραρχίες του κέντρου να συνεχίσουν την προσπάθειά τους να καταλάβουν τις θέσεις των Τούρκων αλλά, ενώ όλα ήταν έτοιμα για την επίθεση, στα γύρω υψώματα βασίλευε απόλυτη ησυχία. Οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια της νύχτας, αντιλαμβανόμενοι την πρόθεση της 4ης Μεραρχίας να τους κυκλώσει, προτίμησαν να υποχωρήσουν προς τα Σέρβια αλλά εκεί τους περίμενε η 4η Μεραρχία, η οποία τους αιφνιδίασε και τράπηκαν σε φυγή, αφού εκτέλεσαν 75 Ελληνες προκρίτους των Σερβίων καί αφού εγκατέλειψαν πίσω τους δεκάδες πυροβόλα και άφθονο πολεμικό υλικό. Κατά τή διάρκεια της καταδίωξης η 4η μεραρχία απελευθέρωσε τά Σέρβια. Στη συνέχεια ο Ελληνικός Στρατός προωθήθηκε προς τον Αλιάκμονα ενώ το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου ένα τμήμα της ταξιαρχίας ιππικού απελευθέρωσε την Κοζάνη. H γρήγορη και νικηφόρα έκβαση της μάχης του Σαρανταπόρου τόνωσε το ηθικό του στρατού και άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ωστόσο οι απώλειες σε έμψυχο υλικό ήταν βαριές: 182 νεκροί και 1000 τραυματίες.

Ακολουθεί απόσπασμα από τό βιβλίο του αντιστράτηγου Γεωργίου Κοσμά, ο οποίος πολέμησε στούς Βαλκανικούς πολέμους:
«Μεγάλη ήτο η συγκίνησίς μας κατά. την διάβασιν μας εκ της Έλληνοτουρκικής τότε, εν Θεσσαλία, μεθορίου. Ολοι οι λόχoι οι διερχόμενοι ταύτην εζητωκραύγαζον μετ' ενθουσιασμού καί συγκινήσεως....

Μετα. ταύτα εισήλθομεν εις τήν κοιλάδα του Τιταρησίου ποταμού καί μετά διήμερον πορείαν διά τών Καμβουνίων ορέων εφθάσαμεν εις χωρίον Μεταξάδες (πατρίς του παλαιού καί λίαν ικανού, προ του 21, οπλαρχηγού Νικοτσάρα), εκείθεν, νύχτα, εβαδίσαμεν προς την βορείαν εξοδον της στενωπού Πόρτας (μεταξυ Καμβουνίων καί Πιερίων ορέων), εις την έξοδον της στενωποϋ Πόρτας προς Σέρβια.

Κατά τήν έξοδον, το 9ον Πεζικόν, συνήψε τήν πρώτην συμπλoκήν του μετά του εχθρού, αποτελουμένου εξ ενός καί πλέον Τάγματος, ερχομένου εκ της κατευθύνσεως της Δεσκάτης, είς πυκνούς σχηματισμούς καί αλλαλάζον δια τουρκικών εκφράσεων, παροτρύνσεως. Επιτυχής βολή πεζικού καί πολυβόλων, διέλυσε, μέ μεγίστας απωλείας, τον ούτως ακαλύπτως βαδίζοντα εχθρόν, καί μεταξύ των πτωμάτων ανευρέθη, φερομένη υπό τινός Τούρκου Δερβίση (κληρικού Οθωμανού), μία σημαία ιερά Τουρκική, ήτις μετά τον Πόλεμον παρεδόθη καί ευρίσκετο εις το εν Αθήναις Έθνολογικον Μουσείον. Τήν επομένην διερχόμεθα τον Αλιάκμονα. διά της γεφύρας των Σερβίων καί παρεμείναμεν εις την διασταύρωσιν τών οδών Θεσσαλονίκης - Κοζάνης.....»

Υστερα από αυτή την εντυπωσιακή επιτυχία, το Γενικό Στρατηγείο εγκαταστάθηκε στην Κοζάνη από όπου ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος σκόπευε να βαδίσει προς το Μοναστήρι για να ενωθεί με τον σερβικό στρατό. Ο Βενιζέλος ωστόσο είχε διαφορετική γνώμη. Ηθελε ο Ελληνικός Στρατός να συνεχίσει την πορεία του στη Μακεδονία και να μπει στη Θεσσαλονίκη προτού προλάβουν να το κάνουν οι Βούλγαροι, όπως σχεδίαζαν. Απέστειλε λοιπόν επείγον τηλεγράφημα στόν αρχιστράτηγο μέ τήν προτροπή νά καταλάβει χωρίς χρονοτριβή τή Θεσσαλονίκη (13 Οκτωβρίου 1912): Χάρτης Βαλκανικών πολέμων 1912

«Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην».


Κωνσταντίνος προς Βενιζέλο:

«Ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε».


Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο:

«Σας το απαγορεύω».


Στίς 14 Οκτωβρίου έγιναν αναγνωριστικές επιχειρήσεις των θέσεων του εχθρού. Τό απόγευμα έφθασε στό στρατηγείο ο βασιλιάς Γεώργιος καί εκδόθηκε η διαταγή πορείας του στρατού μέ κατεύθυνση Βέροια καί κατόπιν Θεσσαλονίκη. Η 2η καί 3η μεραρχία ξεκίνησαν πρώτες καί πέρασαν τά στενά του Τριπόταμου πού χωρίζει τό υψίπεδο της Κοζάνης από τήν πεδιάδα της Βέροιας. Η 7η μεραρχία ξεκίνησε γιά τήν Κατερίνη καί στίς 15 Οκτωβρίου συνάντησε ισχυρή αντίσταση του εχθρού στό χωριό Κολοκούρι. Τό απόσπασμα προσκόπων (εθελοντών) πού ακολουθούσε τήν 7η μεραρχία τίς νυχτερινές ώρες ανατίναξε τή σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκη - Βέρροια. Τό ίδιο βράδυ έφθανε στό Γενικό Στρατηγείο τηλεγράφημα του υπουργού Εξωτερικών, τό οποίο πληροφορούσε ότι οι Σέρβοι είχαν καταλάβει τό Ιστίπ καί οι Βούλγαροι από τό Νευροκόπι προέλαυναν πρός τή Δράμα καί τίς Σέρρες.

Στίς 16 Οκτωβρίου 1912, η 7η μεραρχία εισήλθε στήν Κατερίνη καί η 2η στή Βέροια, ενώ η 5η μεραρχία ήταν καθηλωμένη έξω από τό χωριό Πέρδικα, όπου 1.000 περίπου Τούρκοι μέ έξι ορειβατικά πυροβόλα αντιστέκονταν λυσσαλέα. Τήν 18η Οκτωβρίου ο αρχιστράτηγος εγκαταστάθηκε στή Νάουσα.

Ο Τούρκος αρχιστράτηγος Χασάν Ταξίν πασάς, μετά τήν ήττα στό Σαραντάπορο καί τήν ουσιαστική διάλυση του στρατού του κατά τίς υποχωρητικές κινήσεις είχε στή διάθεσή του 25.000 άνδρες καί 30 πυροβόλα. Αποφάσισε νά οχυρώσει τά υψώματα δυτικά των Γιαννιτσών, ανάμεσα στήν ομώνυμη λίμνη καί τό όρος Πάϊκον, γιά νά προστατεύσει τήν ιερή γιά τούς μουσουλμάνους αυτή πόλη, η οποία φιλοξενούσε τους τάφους του Γαζή Εβρενός Μπέη, του πρώτου Τούρκου κατακτητή της Ευρώπης και των απογόνων του.

Στις 19 Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις κατευθύνθηκαν βορείως της λίμνης των Γιαννιτσών μέ εξαίρεση τήν 7η μεραρχία η οποία κινήθηκε ανατολικά από τή Γιαννιτσά λίμνη μέ κατεύθυνση τόν Λουδία ποταμό. Η κύρια όμως μάχη δόθηκε στό Μελίσσι (Μπαλίντζα) όπου ο κύριος όγκος του στρατού μας καθηλώθηκε από τό σφυροκόπημα του τουρκικού πυροβολικού. Οι στρατιώτες μας ήταν φοβερά ταλαιπωρημένοι από την εξαντλητική πορεία τόσων ημερών, κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Είχαν προβλήματα εφοδιασμού, το ηθικό τους όμως ήταν υψηλό, ύστερα από τις μεγάλες νίκες συγχρόνως τους πυράκτωνε την ψυχή η θέληση να προλάβουν να ελευθερώσουν τη Θεσσαλονίκη πριν από τους Βουλγάρους.

Κάτω από συνεχή κανονιοβολισμό καί υπό δυνατή βροχή οι μονάδες της τρίτης και δεύτερης μεραρχίας περνούσαν τη γέφυρα και έπαιρναν θέσεις στο πεδίο μεταξύ Μελισσίου και Γιαννιτσών. Με το πρώτο φως της 20ης Οκτωβρίου ξανάρχισαν οι κανονιοβολισμοί αλλά οι εύζωνοι προχωρώντας κάτω από τίς συνεχείς βολές καί εφ'όπλου λόγχης κατελάμβαναν μετά από μάχες σώμα μέ σώμα τό ένα μετά τό άλλο τά εχθρικά οχυρώματα. Μάχη των Γιαννιτσών 1912 Γύρω στις 8:45 το ένατο ευζωνικό τάγμα, με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο κατόρθωσε να καταλάβει το ύψωμα των νεκροταφείων της πόλης. Με τα τέσσερα πυροβόλα που ήταν οχυρωμένα σ' αυτό, κυνήγησε τους υποχωρούντες Τούρκους ανατολικά. Οι υπόλοιπες γραμμές, με κίνδυνο να περικυκλωθούν, ύστερα από την είδηση ότι στα βόρεια έσπασε το μέτωπο από τους τσολιάδες, παράτησαν τά πυροβόλα και τράπηκαν σε φυγή προς Θεσσαλονίκη.

Οι απώλειες του στρατού μας ήταν 200 νεκροί καί 800 τραυματίες ενώ 3.000 Τούρκοι στρατιώτες είχαν αιχμαλωτισθεί μαζί μέ δύο πολεμικές σημαίες. Τα πρώτα τμήματα που μπήκαν στην πόλη, από το δρόμο της Αξού ήταν της δεύτερης μεραρχίας με μέραρχο τον Καλάρη. Γύρω στις 11:00 από τον ίδιο δρόμο μπαίνει και ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος με το επιτελείο του. Στήν ημερήσια διαταγή της 21ης Οκτωβρίου ο Κωνσταντίνος ΙΒ' θά δήλωνε: «..η νίκη των Γιαννιτσών συμπληροί τήν του Σαρανταπόρου καί αποτελεί διά τόν Ελληνικό Στρατόν νέον τίτλον τιμής καί δόξης»
Δημογέροντες της ελληνικής κοινότητας και πλήθος κόσμου, υποδέχτηκαν τούς ελευθερωτές μέσα σε παραλήρημα χαράς και ζητωκραυγών. Επακολούθησε νεκρώσιμη ακολουθία στον ιερό ναό της Παναγίας, για τους νεκρούς. Γυναίκες τους καθάρισαν, τους έπλυναν με κρασί και τους στόλισαν με λουλούδια. Ελληνικό ιππικό 1912 Μετά τον ενταφιασμό των ηρώων, εψάλλει μεγάλη δοξολογία μπροστά στον αρχιστράτηγο, για τη νικηφόρα έκβαση της μάχης. 600 χρόνια σκλαβιάς, 600 χρόνια ξενικής κατοχής, 600 χρόνια ατελείωτης αναμονής αυτής της άγιας ημέρας. Η εθνική μας συνείδηση καί η θρησκεία μας ήταν αυτά πού κράτησαν τό όνειρο ζωντανό γιά έξι αιώνες. Καί όταν τό όνειρο μένει ζωντανό ...κάποτε γίνεται καί πραγματικότητα όσοι αιώνες καί αν περάσουν. Αυτός είναι ο λόγος πού οι εσωτερικοί μας εχθροί κατά παραγγελία των εξωτερικών μας εχθρών προσπαθούν νά αφανίσουν τή μνήμη μας, τήν αγάπη μας γιά τήν πατρίδα καί τό έθνος καί τή λατρεία μας πρός τήν Ορθοδοξία. Αλλά εμείς συνεχίζουμε νά τιμούμε τούς νεκρούς των μαχών καί νά λέμε «πάλι μέ χρόνια καί καιρούς πάλι δικά μας θάναι».

Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Η νίκη στα Γιαννιτσά άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μολονότι η νίκη των Γιαννιτσών ήταν πολύ σπουδαία για την πρόοδο των ελληνικών επιχειρήσεων, ο δρόμος για τη Θεσσαλονίκη δεν ήταν περίπατος. Οι Τούρκοι κατά την υποχώρησή τους είχαν καταστρέψει όλες τις γέφυρες του Αξιού και οι πολλές βροχές είχαν φουσκώσει τα νερά του ποταμού. Για να περάσει η ελληνική στρατιά έπρεπε να κατασκευαστούν πρόχειρες γέφυρες και αυτό συνεπαγόταν καθυστέρηση. Η διάβασις του Αξιού απαίτησε 2 μέρες καί τό βράδυ της 24ης Οκτωβρίου είχαν διαπεραιωθεί στήν ανατολική όχθη όλες σχεδόν οι μονάδες. Τήν επομένη έφθασαν στό Γενικό Στρατηγείο δύο Τούρκοι αξιωματικοί του επιτελείου του Ταξίν πασά γιά διαπραγματεύσεις. Ο Κωνσταντίνος τούς δήλωσε ότι δεχόταν νά παραιτηθεί από τή μάχη, μέ τήν προϋπόθεση νά παραδοθεί ο τουρκικός στρατός, αφοπλισμένος ως αιχμάλωτος πολέμου, εκτός από τούς αξιωματικούς πού θά διατηρούσαν τά ξίφη τους, απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912 καί νά μεταφερθεί μέ δαπάνες της ελληνικής κυβερνήσεως σέ λιμάνι της Μικράς Ασίας.

Στίς 26 Οκτωβρίου 1912, ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος έδωσε εντολή στόν ελληνικό στρατό νά προελάσει πρός τή Θεσσαλονίκη. Πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής καί τυραννίας έλαβαν τέλος. Ήταν τότε στίς 29 Μαρτίου 1430, πού οι Τούρκοι, ύστερα από πολύχρονη πολιορκία είχαν καταλάβει τή Θεσσαλονίκη. Ηταν η τρίτη φοβερή άλωσις της πόλεως μετά από εκείνες των Αράβων καί των Νορμανδών. Ο Ιωάννης Αναγνώστης είχε περιγράψει τήν πολιορκία, τήν χρήση πυρίτιδος υπό των Οθωμανών, τίς ηρωϊκές προσπάθειες των κατοίκων στά τείχη καί τήν άθλια συμπεριφορά των Βενετών οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στά πλοία τους και εγκατέλειψαν τόν πληθυσμό στό έλεος απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912 του εισβολέα. Ειχαν ακολουθήσει λεηλασίες, αρπαγές, βιασμοί, καταστροφές. Οι ναοί είχαν μετατραπεί σέ τζαμιά ενώ είχε ακολουθήσει εποικισμός της πρωτεύουσας της Μακεδονίας από Τούρκους μετανάστες. Οταν όμως η μνήμη καί η εθνική συνείδηση παραμένουν ζωντανές στό τέλος αποδίδεται η δικαιοσύνη καί τά εδάφη επιστρέφουν στούς νόμιμους κατόχους τους.

Τό μεσημέρι της 26ης Οκτωβρίου 1912, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου του πολιούχου καί προστάτη της Θεσσαλονίκης, η 7η μεραρχία καί δύο αποσπάσματα ευζώνων απελευθέρωναν τήν πρωτεύουσα της Μακεδονίας, προλαβαίνοντας τούς Βούλγαρους στούς οποίους επετράπη μόνο σέ δύο τάγματα νά εισέλθουν στήν πόλη. Τό βράδυ της ίδιας ημέρας οι Βίκτωρ Δούσμανης καί Ιωάννης Μεταξάς συνυπέγραψαν μέ τόν Ταξίν πασά τό πρωτόκολλο παράδοσης, σύμφωνα μέ τό οποίο παραδίδονταν ως αιχμάλωτοι 25.000 Τούρκοι στρατιώτες, 1000 αξιωματικοί, 70 πυροβόλα καί 70.000 τουφέκια. Ισως αυτή η μέρα νά είναι η σπουδαιότερη ημέρα του 20ου αιώνα γιά τή Ρωμιοσύνη. απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912 Στίς 28 Οκτωβρίου παρουσία του αρχιστράτηγου καί του επιτελείου του, έγινε δοξολογία στό ναό του Αγίου Μηνά, όπου οι Ελληνες κάτοικοι αποθέωσαν τούς ελευθερωτές τους. Από αφήγηση Έλληνα, κατοίκου της Θεσσαλονίκης, πού περνούσε τις βράδυνες ώρες της 26ης Οκτωβρίου 1912 στο Καφενείο της Θεσσαλονίκης «Όλυμπος - Νάουσα»:
«Αίφνης ανοίγει ή θύρα του καφενείου ορμητικώς και βλέπω εισερχόμενους δύο Έλληνας Αξιωματικούς ακολουθούμενους ύφ' ενός Δεκανέως. Πάντων τα όμματα εστράφησαν προς αυτούς.

- Καλή εσπέρα σας κύριοι, λέγει ο πρώτος. Είμαι ο Κώνστας Λοχαγός του Ελληνικού Στρατού. Εις το άκουσμα των γλυκύτατων τούτων λέξεων έσπευσεν ο καταστηματάρχης, ήκολούθησα δε αυτόν ασυναίσθητος. Μετά τον πρώτον χαιρετισμού, παρατηρώ εις τον Δεκανέαν φυσιογνωμίαν γνωστότατην. Εκπλήττομαι! Διερωτώμαι! Πείθομαι τέλος. Ήτο ο κ. Ιωάννης Δραγούμης, τέως Τμηματάρχης του Υπουργείου των εξωτερικών, υπηρετών ως Δεκανεύς καθ' ολην την έκστρατείαν. Μαθών δε παρ' αυτού τα καθέκαστα έσπευσα εις τον οίκον μου όπως αναγγείλω το χαρμόσυνον γεγονός,.

Ο γέρων πατήρ μου ένδακρυς ήκροατο της αφηγήσεώς μου και ότε έτελείωσα έστρεψε το βλέμμα του εις το εικονοστάσιον,- Ευλογημένε Μεγαλομάρτυ Δημήτριε, είπε, και άνελύθη εις λυγμούς...».

Ό Λοχαγός Ιωάννης Μεταξάς Επιτελής του Διαδόχου Κωνσταντίνου σε επιστολή του προς την γυναίκα του με ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 1912 έγραφε μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα: «Πόσο θα σου φαίνεται παράξενο να λαμβάνεις γράμμα μου από την Θεσσαλονίκη! Σήμερα είναι ή πρώτη ήμερα πού ησύχασα και άνεπαύθην. Το τι τράβηξα αυτές τις ημέρας δεν φαντάζεσαι. Στάς 25 έφύγαμεν από το Κιρδζαλάρ από οπού σου είχα γράψει

Το βράδυ είμεθα εις Τοπτσίν, ο στρατός διέβη τον Αξιό. Δυσκολίαι μεγάλοι, τάς οποίας υπερέβημεν ολας. Το βράδυ ήλθαν εις το Στρατηγεϊον Τούρκοι απεσταλμένοι προτείνοντες την παράδοσιν του στρατού καί της πόλεως. Ό Διάδοχος άνέθεσεν εις τον Δούσμανην (Ταγματάρχην του Επιτελείου) και εις έμέ να διαπραγματευθώμεν.


έζητήσαμεν καί τό Καραμπουρνοΰ. Δεν έδέχθησαν καί την αλλην ήμέραν έκινήσαμεν προς μάχην. Είχα κάμει την διαταγή της μάχης καί τό απόγευμα της 26 ήσαν κυκλωμένοι. Προτού όμως αρχίσει το πυρ, έστειλαν πάλιν απεσταλμένους και εδέχθησαν όλους τους όρους μας. Μετέβημεν νύκτα ο Δούσμανης και εγώ εις Θεσσαλονίκη και διεπραγματεύθημεν με τον Τούρκο Αρχιστράτηγο την παράδοσιν του στρατού του, της πόλεως και του Καραμπουρνού, και ύπεγράψαμεν το πρωτόκολλον. Συγκινητική στιγμή!

Εγυρίσαμεν αμέσως νύκτα.... Είχον σπεύσει και οι Βούλγαροι με ολίγον στρατόν αλλά δεν πρόφθασαν. Μάλιστα με έστειλαν να τους σταματήσω και αυτοί έκαμαν πώς δεν με είδαν και με άρχισαν στις τουφεκιές, έσφύριζαν πλήθος ολόγυρα μου, τόσον πού ήναγκάσθην να γυρίσω. Τέλος τους έσταματήσαμεν. Αλλά στάζει φαρμάκι ή μύτη τους...».

Ως τίς 10 Νοεμβρίου η ελληνική ζώνη είχε επεκταθεί πρός τά βόρεια ως τή λίμνη της Δοϊράνης καί τή Γευγελή, όπου σταματούσε η σερβική ζώνη καί πρός τά ανατολικά ως τό Στρυμόνα όπου σταματούσε η βουλγαρική ζώνη. Δυτικά όμως η 5η μεραρχία ηττήθηκε στή μάχη της Βεύης μέ απώλειες 168 νεκρούς, Ελληνικό πυροβολικό 1912 αποτυγχάνοντας νά προελάσει μέχρι τό Μοναστήριον πού ήταν ο αντικειμενικός της σκοπός. Οταν ήρθαν ενισχύσεις από τή Θεσσαλονίκη, οι ελληνικές δυνάμεις συνάντησαν τόν εχθρό στό χωριό Κόμανο, στό δρόμο Κοζάνης - Πτολεμαΐδας, όπου είχαν πάλι πολλές απώλειες. Στίς 7 Νοεμβρίου κατελήφθη η Φλώρινα καί στό μεταξύ τό Γενικό Στρατηγείο έλαβε τηλεγράφημα από τό Υπουργείο Στρατιωτικών ότι τό Μοναστήρι κατελήφθη από τούς Σέρβους καί ότι η τουρκική φρουρα 40.000 ανδρών υποχώρησε πρός τήν Κορυτσά.

Απελευθέρωση της Ηπείρου

Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος απέστειλε πρός τήν Κορυτσά τήν 3η, 4η καί 6η μεραρχία μέ σκοπό τόν αποκλεισμό της. Οι αποκλεισμένοι Τούρκοι επιχείρησαν έξοδο χωρίς επιτυχία καί υποχώρησαν πρός τά Ιωάννινα καί έτσι στίς 7 Δεκεμβρίου η 3η μεραρχία, έπειτα από τριήμερη μάχη, κατέλαβε τήν Κορυτσά της Βορείου Ηπείρου. Απελευθέρωση Κορυτσάς 1912 Ενώ Βούλγαροι καί Σέρβοι είχαν υπογράψει ανακωχή μέ τήν καταρρέουσα Οθωμανική αυτοκρατορία στήν Τσατάλτζα, η Ελλάς αρνήθηκε νά υπογράψει εφόσον συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στήν Ηπειρο αλλά καί του στόλου στό Αιγαίο.

Ηδη στήν Ηπειρο στήν περιοχή της Αρτας, από τόν Οκτώβριο του 1912, υπήρχε η στρατιά της Ηπείρου η οποία βρίσκονταν κάτω από τίς διαταγές του Κωνσταντίνου Σαπουντζάκη καί αριθμούσε 282 αξιωματικούς καί 7.915 οπλίτες μέ 24 πυροβόλα. Απέναντί τους είχαν 15.000 περίπου Τούρκους μέ διοικητή τόν Εσάτ πασά. Η μικρή αριθμητική δύναμη της στρατιάς της Ηπείρου τήν περιόρισε σέ δευτερεύοντα ρόλο καί μόλις τήν 11η Οκτωβρίου κατέλαβε τό χωριό Κουμτζάδες καί τήν 12η Οκτωβρίου κατέλαβε τή Φιλιππιάδα η οποία είχε εκκενωθεί από τόν τουρκικό στρατό κατόπιν διαταγής του Εσάτ πασά, ο οποίος αγνοούσε τήν πραγματική δύναμη του ελληνικού στρατού.

Στίς 20 Οκτωβρίου ξεκίνησε επιχείρηση πρός κατάληψη της Πρέβεζας, πρός τήν οποία είχε πλησιάσει καί η μοίρα Ιονίου του ελληνικού ναυτικού. Η τουρκική φρουρά της πόλεως είχε σχηματίσει γραμμή άμυνας πάνω στήν ακρόπολη της αρχαίας Νικοπόλεως με προχωρημένα τμήματα στό ύψωμα Φλάμπουρα. Τά ελληνικά τμήματα βλήθηκαν καί από εξοπλισμένη μέ πολυβόλα Μαξίμ τουρκική βενζινάκατο, η οποία όμως βυθίστηκε από εύστοχη βολή ελληνικού πυροβόλου. Τήν ίδια μέρα βομβαρδίστηκε τό φρούριο της Πρέβεζας από τήν ελληνική μοίρα Ιονίου η οποία βύθισε καί τά τουρκικά τορπιλλοβόλα "Αττάλια" καί "Τοκάτ". Στίς 21 Οκτωβρίου 1912 παραδόθηκε η Πρέβεζα καί οι 1.000 περίπου Τούρκοι πού τήν υπερασπίζονταν. Η μάχη της Νικόπολης είχε στοιχίσει στό στρατό μας 10 νεκρούς καί 54 τραυματίες.

Στό μεταξύ ο Εσάτ πασάς εξαπέλυσε επίθεση μέ πέντε τάγματα εναντίον των ευζώνων μας πού βρίσκονταν στό χωριό Ανώγι. Κέντρο εξορμήσεως των Τούρκων Πέντε Πηγάδια 1912 ήταν τά Πέντε Πηγάδια, όπου βρίσκοταν ο ίδιος ο διοικητής των Ιωαννίνων καί κατηύθυνε τίς επιχειρήσεις. Η μάχη των Πέντε Πηγαδίων διήρκεσε επτά ημέρες (24 - 30 Οκτωβρίου), χωρίς νά επικρατήσει κανένας αντίπαλος. Οι Ελληνικές απώλειες ήταν 26 νεκροί καί 222 τραυματίες. Μέχρι τό τέλος του Νοεμβρίου είχε απελευθερωθεί τό Μέτσοβο (27 Οκτωβρίου) από απόσπασμα 330 ανδρών, η Φλώρινα (7 Νοεμβρίου), η Καστοριά (11 Νοεμβρίου) καί τό Συρράκο (23 Νοεμβρίου). Ο Χιμαριώτης συνταγματάρχης της χωροφυλακής Σπύρος Σπυρομίλιος, ο Καπετάν Μπούας του Μακεδονικού Αγώνα, αφού στρατολόγησε συμπατριώτες του, μαζί μέ Κρήτες εθελοντές απελευθέρωσε στίς 5 Νοεμβρίου τή Χιμάρα.

Οι Τούρκοι στήν Ηπειρο, αν καί αποκλεισμένοι, πολέμησαν γενναία, προξενώντας στό στρατό μας σημαντικές απώλειες. Εκεί σκοτώθηκε καί ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, 53 ετών. Ηταν στή μάχη του Δρίσκου όταν το σώμα των Γαριβαλδινών αποδεκατιζότουν από τα τουρκικά κανόνια, καί ο ένας έπειτα από τον άλλο έπεφταν νεκροί οι αξιωματικοί του. Ενα βόλι του διαπέρασε το πρόσωπο, χαλώντας του τα δύο μάγουλα και πολλά δόντια. Υποχρεώθηκε τότε να αποτραβηχτεί. Σ' ένα εξωκλήσσι του Δρίσκου ήταν το προσωρινό νοσοκομείο. Και φτάνοντας εκεί ο λαβωμένος ανάγυρε το βλέμμα για να ιδεί ακόμα μια φορά τον κάμπο του πολέμου, και τότε ένα δεύτερο βόλι τον εύρηκε στο στόμα. Τα τελευταία του λόγια ήταν: "επερίμενα πολλές τιμές από τούτον τον πόλεμο, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου για την Ελλάδα μου".

Οι Τούρκοι είχαν καί ένα σημαντικό πλεονέκτημα στήν Ηπειρο, πού δέν ήταν άλλο παρά οι τρομερές οχυρώσεις στό ύψωμα Μπιζάνι, 15 χιλιόμετρα έξω από τά Ιωάννινα. Ο ελληνικός στρατός καθηλώθηκε μπροστά στό Μπιζάνι, Μπιζάνι 1913 δεχόμενος καταιγισμό πυρών του τουρκικού πυροβολικού καί τό μόνο πού του έμενε ήταν νά αναμένει περαιτέρω ενισχύσεις. Στίς 6 Ιανουαρίου 1913, ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος μαζί μέ τό Γενικό Στρατηγείο αναχώρησε ατμοπλοϊκώς από τή Θεσσαλονίκη, γιά νά αναλάβει τή διεύθυνση των επιχειρήσεων στήν Ηπειρο, όπου έφθασε στίς 10 Ιανουαρίου καί εγκατέστησε το στρατηγείο του στη Φιλιππιάδα αναλαμβάνοντας τη διοίκηση όλων των μονάδων που υπήρχαν στην Ηπειρο.

Ηδη είχαν φθάσει στό μέτωπο της Ηπείρου, η 4η μεραρχία μέ δύναμη 10.000 άνδρες καί η 6η μεραρχία μέ δύναμη 7.000 άνδρες. Η στασιμότητα των επιχειρήσεων είχε ανησυχήσει σοβαρά τόν Βενιζέλο, αφού οι Τούρκοι πληρεξούσιοι στή Συνδιάσκεψη του Λονδίνου κέρδιζαν στό διπλωματικό παιχνίδι, μέ τό επιχείρημα της αποτυχίας των ελληνικών επιχειρήσεων στήν Ηπειρο. Στις 6 Φεβρουαρίου ο Πρωθυπουργός και Υπουργός Στρατιωτικών έφθασε στο μέτωπο για να συνεννοηθεί με τον Κωνσταντίνο για τις περαιτέρω στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Το τελικό σχέδιο για την επίθεση εναντίον των Τούρκων στο Μπιζάνι προέβλεπε συσπείρωση όλων των δυνάμεων και ελιγμό αιφνιδιασμού. H συνολική δύναμη του ελληνικού στρατού ανερχόταν σε 41.500 άνδρες, 48 πολυβόλα και 93 πυροβόλα. Οι οχυρωμένοι Τούρκοι αριθμούσαν 30.000 άνδρες και 112 πυροβόλα. Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος 1913 Τό σχέδιο του Κωνσταντίνου ήταν αρκετά ριψοκίνδυνο, καθώς αποσκοπούσε στήν ευρεία υπερκέραση από δυτικά της της οχυρωμένης τοποθεσίας καί στήν κατάληψη των Ιωαννίνων. Ταυτόχρονα θά γινόνταν επιθέσεις στό κεντρικό καί ανατολικό τομέα, γιά τήν παραπλάνηση του εχθρού καί τήν καθήλωση των δυνάμεων πού υπήρχαν εκεί.

Στίς 19 Φεβρουαρίου τέθηκε σέ εφαρμογή τό σχέδιο παραπλάνησης μέ βολές πυροβολικού καί επιθέσεις μονάδων πεζικού, από τό Α' τμήμα της ελληνικής Στρατιάς, στόν τομέα Μπιζάνι - Κουτσελιά - Καστρίτσα. Τό Β' τμήμα της Στρατιάς συγκεντρώθηκε μέ πλήρη μυστικότητα απέναντι από τόν τομέα Μανωλιάσα - Αγιος Νικόλαος - Τσούκα. Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος 1913 Μέ τό πρώτο φώς της επομένης, τό Β' τμήμα Στρατιάς εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση μέ μεγάλη σφοδρότητα καί τό 1ο Σύνταγμα Ευζώνων κατόρθωσε νά φθάσει στίς παρυφές των Ιωαννίνων, στόν Αγιο Ιωάννη, φροντίζοντας νά καταστρέψει τήν επικοινωνία της πόλης μέ τά οχυρά του Μπιζανίου. Οι φήμες της προέλασης του ελληνικού στρατού είχαν σκορπίσει τόν πανικό στόν τουρκικό πληθυσμό της πρωτεύουσας της Ηπείρου.

Στίς 11 τό βράδυ της 20ης Φεβρουαρίου του 1913, έφθασε στίς προφυλακές του 9ου τάγματος ευζώνων της 2ης μεραρχίας ένα αμάξι. Σέ αυτό επέβαιναν ο επίσκοπος Απελευθέρωση Ιωαννίνων 1913 Δωδώνης, ο υπολοχαγός Ραούφ καί ο ανθυπολοχαγός Ταλαάτ καί έφερναν μαζί τους επιστολή πού υπογράφοταν από τούς προξένους στά Γιάννενα της Ρωσίας, της Αυστρο-Ουγγαρίας καί της Γαλλίας καί περιείχε πρόταση του Εσάτ πασά πρός τόν Κωνσταντίνο γιά άμεση καί χωρίς όρους παράδοση των Ιωαννίνων καί του Μπιζανίου. Απελευθέρωση Ιωαννίνων 1913 Τά ξημερώματα της 21ης Φεβρουαρίου του 1913 καί ώρα 2, οι απεσταλμένοι συνοδευόμενοι από τό διοικητή του 9ου τάγματος Ιωάννη Βελισσαρίου, έφθασαν στο Χάνι Εμίν Αγά όπου βρισκόταν το ελληνικό στρατηγείο. Ο Κωνσταντίνος συμφώνησε ασυζητητί γιά τήν παράδοση καί στίς 5:30 τό πρωΐ, δόθηκε διαταγή κατάπαυσης του πυρός πρός όλες τίς μονάδες.

Στίς 23 Φεβρουαρίου οι μονάδες του Β΄τμήματος πού είχαν εκτελέσει τήν κύρια επίθεση παρήλασαν στούς δρόμους των
Απελευθέρωση Ιωαννίνων 1913 Ιωαννίνων κάτω από τίς επεφημίες καί τά δάκρυα των Ρωμιών κατοίκων της πόλης. Ηταν τό 1430, όταν εκείνη τή φορά έμπαινε κατακτητής της πόλης ένας Τούρκος, ο Σινάν πασάς. Καί θά έμενε ο Τούρκος κατακτητής γιά 500 χρόνια περίπου, μολύνοντας μέ τήν παρουσία του τά χώματα της Αρχαίας Δωδώνης, τά νερά του Αχέροντα καί τίς βυζαντινές εκκλησιές της Ηπείρου. Αλλά "Πάλι μέ χρόνια καί καιρούς, πάλι δικά μας θάναι", πού λέει καί ο λαός μας. Τήν 1η Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος μέ τηλεγράφημά του πρός τόν στρατηγό της νίκης Κωνσταντίνο, όριζε τή γραμμή πέρα από τήν οποία δέ θά έπρεπε νά προελάσει ο ελληνικός στρατός πρός τά βόρεια. Η γραμμή αυτή περνούσε από τό Τεπελένι, τό Δαγλή - Ντάγκ καί τό Παναρέτι καί κατέληγε στή Μοσχόπολη.

Ο ναυτικός αγώνας στό Αιγαίο

Γιά νά αποκτηθεί ο έλεγχος του Αιγαίου Πελάγους, θά έπρεπε ο ελληνικός στόλος νά ξεκινήσει μέ τήν κατάληψη των νησιών: Λήμνος Ιμβρος, Τένεδος καί Σαμοθράκη ώστε νά αποκλείσει τούς Τούρκους στά Δαρδανέλλια. Η Λήμνος εξάλλου μέ τόν όρμο του Μούδρου προσφέροταν καί γιά αγκυροβόλιο του στόλου. Τά νησιά αυτά δέν είχαν επαρκείς δυνάμεις γιά τή φύλαξή τους, εν αντιθέσει μέ τή Λέσβο καί τή Χίο, όπου οι Τούρκοι διατηρούσαν σημαντικές Θωρηκτό Αβέρωφ στρατιωτικές δυνάμεις μέ δεδομένη τήν οικονομική σημασία πού είχαν αυτά τά νησιά γιά τήν Υψηλή Πύλη. Η Ελλάς διέθετε τόν ισχυρότερο στόλο από τους άλλους βαλκανικούς συμμάχους μέ ναυαρχίδα τό θωρηκτό εύδρομο "Γεώργιος Αβέρωφ" (πλοίαρχος Κουντουριώτης, αντιπλοίαρχος Δούσμανης), πού ήταν η πιό αξιόμαχη καί σύγχρονη μονάδα πού χρησιμοποιήθηκε στίς θαλασσινές επιχειρήσεις του Αιγαίου. Διέθετε επίσης τά παλιά θωρηκτά "Σπέτσαι" (πλοίαρχος Γκίνης), "Ύδρα" καί "Ψαρά", τέσσαρα αντιτορπιλλικά: "Αετός", "Λέων" (αντιπλοίαρχος Παπαχρήστος), "Πάνθηρ" καί "Ιέραξ", μικρότερα αντιτορπιλλικά, τορπιλλοβόλα, κανονιοφόρους καθώς καί τό υποβρύχιο "Δελφίν" (πλωτάρχης Παπαρρηγόπουλος), πού ήταν τό πρώτο υποβρύχιο στόν κόσμο πού χρησιμοποιήθηκε σέ πολεμικές επιχειρήσεις.

Στίς 5 Οκτωβρίου τό μεσημέρι τελέστηκε στό Ναύσταθμο του Φαλήρου, πάνω στό "Αβέρωφ", αγιασμός στόν οποίο μεταξύ άλλων ήταν παρόντες ο βασιλιάς Γεώργιος Α', ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος καί ο υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Ο στόλος μας ξεκίνησε καί στίς 6 Οκτωβρίου 1912 έφθασε έξω από τό κάστρο της Λήμνου όπου στίς 9 Οκτωβρίου μία διλοχία του 20ου συντάγματος κατέλαβε τό νησί. Ο Μούδρος μετατράπηκε ύστερα από σκληρή δουλειά των πληρωμάτων σέ πολεμική βάση καί ακολούθησαν σύντομες πολεμικές επιχειρήσεις οι οποίες σέ ένα μήνα κατέληξαν στήν απελευθέρωση των νήσων: Αγίος Ευστράτιος, Ίμβρος, Σαμοθράκη, Τένεδος, Ικαρία, καθώς καί στήν κατάληψη του Αγίου Όρους.

Ιδιαιτέρως συγκινητική ήταν η στιγμή της απελευθέρωσης των ηρωϊκών Ψαρών. Τήν 22η Οκτωβρίου εξεδόθη τό ακόλουθο ανακοινωθέν: "Τό ανιχνευτικόν Ιέραξ υπό κυβερνήτην τόν αντιπλοίαρχον Αντ. Βρατσάνον ηυτύχησε σήμερον νά χαιρετίση διά των νενομισμένων βολών τήν ελληνικήν σημαίαν καί τήν δόξαν των Ψαρών. Αγκυροβολήσας εις τά Ψαρά ο Ιέραξ υπεχρέωσε κατόπιν κανονιοβολισμού τήν τουρκικήν φρουράν εις παράδοσιν Απελευθέρωση Χίου 1912 καί εν συνεχείαν κατέλαβε τήν νήσον."

Στίς 7 Νοεμβρίου 1912 αποβιβάστηκε στή Μυτιλήνη ένα ναυτικό άγημα 250 ανδρών καί ένα τάγμα πεζικού 1.019 οπλιτών. Μετά από μάχες πού κράτησαν περίπου ένα μήνα καί μετά από ενισχύσεις της ελληνικής δύναμης, η τουρκική φρουρά της Λέσβου παραδόθηκε. Ταυτόχρονα ένα σύνταγμα της 2ης μεραρχίας μέ μία πυροβολαρχία Κρούπ αποβιβάστηκαν στήν περιοχή Κοντάρι της Χίου. Τό πρωΐ της 12ης Νοεμβρίου η τουρκική φρουρά, ύστερα απο σύντομη μάχη, εγκατέλειψε τήν πρωτεύουσα του νησιού καί αποσύρθηκε στό χωριό Καριές. Μέχρι τήν 20η Δεκεμβρίου είχε εκκαθαριστεί τό νησί στό σύνολό του, στοιχίζοντας στό ελληνικό στρατό καί ναυτικό 36 νεκρούς καί 166 τραυματίες. Η Σάμος, μετά τήν ίδρυση του ελληνικού κράτους τό 1830, είχε απομείνει απλά υποτελής στήν Πύλη μέ Ρωμιό ηγεμόνα καί μέ τήν κήρυξη του πολέμου η κυβέρνησή της μέ πρόεδρο τόν Θεμιστοκλή Σοφούλη, κήρυξε τήν ένωσί της μέ τήν Ελλάδα.

Αξιομνημόνευτα είναι δύο ναυτικά επεισόδια πού συνέβησαν αυτή τήν περίοδο. Τό πρώτο έγινε στό λιμάνι της Θεσσαλονίκης τή νύχτα της 18ης Οκτωβρίου. Νικόλαος Βότσης Τορπιλισμός Φετίχ Μπουλέντ 1912 Ο κυβερνήτης τορπιλοβόλλου, Νικόλαος Βότσης ξεκίνησε από τή Σκάλα Λιτόχωρου στίς 8 τό βράδυ καί στίς 11 περίπου μπήκε στό λιμάνι της Θεσσαλονίκης από τά αβαθή των εκβολών του Αξιού. Οταν βρέθηκε σέ απόσταση 150 μέτρων από τήν κορβέτα "Fetih- I Bulend" (Φετίχ Μπουλέντ) εκσφενδόνισε τορπίλες οι οποίες ανατίναξαν τό εχθρικό πλοίο, βυθίζοντάς το μαζί μέ 14 ναύτες. Τό ελληνικό πλοίο επέλεξε γιά τή διαφυγή του τήν κύρια είσοδο του λιμανιού, η οποία ήταν ναρκοθετημένη καί κατάφερε νά ξεφύγει τόσο από τίς νάρκες όσο καί από τό πυροβολείο του φρουρίου Καραμπουρνού.
"Απέπλευσα εκ Λιτοχώρου την πρωίαν και κατέπλευσα εις Σκάλαν Ελευθεροχωρίου, όπου παρέμεινα μέχρι 9ης εσπέρας, οπότε απέπλευσα διά την επίθεσιν. Το Καραμπουρνού εφώτιζε συνεχώς την θάλασσαν διά των προβολέων του, αλλά διήλθον απαρατήρητος μεταξύ Καραβοφανάρου και Βαρδάρη. Κατόπιν έφθασα εις τον λιμένα της Θεσσαλονίκης και την 11 και 20΄ διέκρινα άνευ αμφιβολίας το τουρκικόν θωρηκτόν ανάπρωρον (εστραμμένον) προς τον πνέοντα Μέσην (Β.Α.) εις την δυτικήν άκραν του κυματοθραύστου. Εις την αντίθετον δεξιάν άκραν (συνήθη τόπον αγκυροβολίας) υπήρχε Ρωσσικόν πολεμικόν, υποθέτω και άλλα. Εχώρησα ήρεμα, πάντοτε απαρατήρητος και κατηύθυνα την πρώραν εις το μέσον του τουρκικού θωρηκτού. Εξεσφενδόνισα πρώτον την δεξιάν πρωραίαν τορπίλην την 11 και 35΄ από αποστάσεως 150 μέτρων. Έστρεψα είτα ολίγον αριστερά προχωρών και εξεσφενδόνισα την αριστεράν. Ανεπόδισα τότε ολοταχώς όπως απομακρυνθώ της εκρήξεως...".
Υποπλοίαρχος Νικόλαος Βότσης
Τό δέυτερο επεισόδιο έγινε στό λιμάνι των Κυδωνιών (Αϊβαλί) όπου την 6η Νοεμβρίου 1912 το τορπιλοβόλο 14 με Κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Ν. Αργυρόπουλο Βότσης Νικόλαος - Κουντουριώτης Παύλος μπήκε στον κόλπο εμπρός στο Αιβαλί και προσπάθησε νά αιχμαλωτίσει τήν τουρκική κανονιοφόρο "Trabzon". Τελικά τό εχθρικό πλοίο βυθίστηκε μαζί μέ τόν κυβερνήτη του, ο οποίος αρνήθηκε νά τό εγκαταλείψει.

Η Ναυμαχία της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912)

"Η Ελλάς δεν αναμένει από εσάς να αποθάνετε γι' αυτήν. Αναμένει να νικήσετε". Αυτή ήταν η εντολή του Ελευθερίου Βενιζέλου πρός τό Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη γιά τήν προσπάθειά του νά διώξει τούς ασιάτες εισβολείς από τά νερά του Αιγαίου μας. Στίς 8 τό πρωΐ της 1ης Δεκεμβρίου 1912, Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης η "Σφενδόνη", πού περιπολούσε έξω από τά Στενά του Ελλήσποντου αντιλήφθηκε τό καταδρομικό "Μετζητιέ" στήν έξοδό του. Αμέσως τό πλησιάσε καί σέ απόσταση 3.000 μέτρων του έριξε 4 οβίδες, γιά νά απαντήσουν τά πυροβόλα των φρουρίων Κούμ - Καλέ καί Σεδού Μπχάρ. Η εμφάνιση αυτή ενίσχυσε τις υποψίες για επικείμενη έξοδο του τουρκικού στόλου από τα Δαρδανέλια.

Στίς 3 Δεκεμβρίου, καί ενώ ο ελληνικός στόλος περιπολούσε διαρκώς τήν έξοδο των Δαρδανελίων, έγιναν αντιληπτοί οι καπνοί του εξερχομένου από τα Στενά τουρκικού στόλου. Ο Ναύαρχος σήμανε πολεμική έγερση και απηύθηνε το ακόλουθο σήμα: "Με την δύναμιν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησην της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους". Ώρα 9:22 η τουρκική ναυαρχίδα "Χαϊρεδδίν Βαρβαρόσσα" μαζί μέ τά θωρηκτά "Τουργούτ-Ρέις", "Μετζητιέ" και "Ασάρι-Τεφίκ" ύστερα από εντολή του τούρκου ναυάρχου Ραμίζ, άρχισαν να βάλλουν κατά του Ελληνικού Στόλου, από απόσταση 12.500 μέτρων. Απάντησαν τά ελληνικά πλοία καί στίς 9:35, τό "Αβέρωφ" ύψωσε τό σήμα ότι καθιστά τήν κίνησή του ανεξάρτητη καί αφού αύξησε τήν ταχύτητά του στά 20 μίλια, διέγραψε μία πολυγωνική πορεία καί βρέθηκε στό μέσο του τουρκικού στόλου, βαλλόμενο πανταχόθεν. Τό ελληνικό πλοίο χαμένο μέσα στούς καπνούς της μάχης, εμάχετο μόνο εναντίον του εχθρικού στόλου καί έβαλλε πότε διά της μιάς καί πότε διά της άλλης ομοτοιχίας κατά των τουρκικών πολεμικών. Οταν ο τούρκος ναύαρχος Ραμίζ μπέης αντιλήφθηκε τό "Αβέρωφ" νά έρχεται καταπάνω του, διέταξε στροφή 180 μοιρών καί είσοδο πάλι στά Στενά του Ελλησπόντου.

Η ναυμαχία της Έλλης διήρκεσε μία ώρα καί τά πυρά των ελληνικών πυροβόλων είχαν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα καί ευστοχία από τά εχθρικά πυρά, Ναυμαχία Έλλης 1912 προξενώντας φθορές στά τουρκικά πλοία καί πάνω από 100 νεκρούς, ενώ οι απώλειες του ελληνικού ναυτικού ήταν δύο νεκροί. Έκτοτε ο τουρκικός στόλος επιχείρησε διάφορες εξόδους από τόν Ελλήσποντο, αλλά μόλις αντιλαμβάνονταν τήν παρουσία του ελληνικού στόλου, ο οποίος είχε ως ορμητήριό του τόν όρμο του Μούδρου, επαναρχόταν στά Στενά, κάτω από τήν προστασία των πολυβολείων του. Όμως οι Τούρκοι συνέλαβαν ένα σχέδιο αντιπερισπασμού γιά νά ξεγελάσουν τόν στόλο καί νά ξεχυθούν πρός τά νησιά του Αιγαίου.

Στίς 30 Δεκεμβρίου, τουρκικός ασύρματος συνέλαβε ακρυπτογράφητο τηλεγράφημα του κυβερνήτη της επίτακτης "Μακεδονίας" πρός τόν Κουντουριώτη, μέ τό οποίο του ανέφερε, ότι θά κατέπλεε στή Σύρο γιά επισκευή του πηδαλίου του. Τό "Χαμιδιέ" μέ κυβερνήτη τόν Ραούφ μπέη, παρέμεινε κρυμμένο πίσω από τά οχυρά των Δαρδανελλίων καί τή νύχτα της 1ης πρός 2α Ιανουαρίου, βγήκε από τά στενά χωρίς νά γίνει αντιληπτό από τήν ελληνική περίπολο, η οποία γιά νά αποφύγει τούς ισχυρούς βόρειους ανέμους καί τά κύματα, είχε βρεί καταφύγιο στά υπήνεμα της Ίμβρου καί της Τενέδου. Τό "Hamidieh", έφθασε στήν Ερμούπολη καί βομβάρδισε τόσο τή "Μακεδονία", όσο καί τό λιμάνι της Σύρου. Η ελληνική κυβέρνησε θορυβήθηκε καί διέταξε τόν Ελληνα Ναύαρχο νά καταδιώξει τό τουρκικό καταδρομικό. Ευτυχώς ο Υδραίος ναύαρχος δέν υπάκουσε τήν εντολή του Βενιζέλου, γιατί υποπτεύθηκε ότι επρόκειτω γιά κίνηση αντιπερισπασμού. Πράγματι ο τουρκικός στόλος ετοιμάζοταν σέ νέα προσπάθεια εξόδου από τά στενά των Δαρδανελλίων.

Η Ναυμαχία της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913)

Στίς 8:20 τό πρωΐ της 5ης Ιανουαρίου 1913 ο "Λέων" ανέφερε ότι ο τουρκικός στόλος είχε εξέλθει από τά Στενά. Αμέσως, ο ελληνικός στόλος εξέπλευσε από τό Μούδρο στίς 9:45 καί συναντήθηκε μέ τόν "Λέοντα" κοντά στό ακρωτήριο Ειρήνη της Λήμνου. Στίς 11:34 τά τουρκικά πλοία έβαλλαν κατά των ελληνικών από απόσταση 8.400 μέτρων. Καί πάλι όμως τό τουρκικό πυροβολικό αποδείχθηκε άστοχο. Οι έλληνες πυροβολητές απάντησαν πλήτοντας καίρια τούς στόχους τους. Τό μεσημέρι ο "Αβέρωφ" ξεκίνησε τή μοναχική του πορεία, καταδιώκοντας τήν τουρκική ναυαρχίδα, αφού τά ελληνικά παλαιά θωρηκτά ήταν αδύνατο νά τό ακολουθήσουν. Ο τουρκικός στόλος έντρομος υποχώρησε καί στίς 14:30 διέφυγε στά Δαρδανέλλια γιά νά μήν ξαναβγεί μέχρι τό τέλος του πολέμου.

Σέ όλη τή διάρκεια της ναυμαχίας ο ελληνικός στόλος έριξε συνολικά 800 βολές. Τό θωρηκτό "Μπαρμπαρόσσα" δέχτηκε πάνω από 20 βλήματα μέ αποτέλεσμα νά καταστραφεί ο μεσαίος του πύργος καί να βρούν τό θάνατο 35 άνδρες. Τό "Τουργκούτ-Ρέις" δέχτηκε 47 βλήματα, πλημμύρισε τό λεβητοστάσιο καί σκοτώθηκαν 47 ναύτες, ενώ ανάλογες ζημιές είχαν καί τά άλλα πολεμικά πλοία του ασιάτη κατακτητή. Τό ελληνικό ναυτικό είχε εξασφαλίσει τήν κυριαρχία του Αιγαίου καί του Ιονίου, καί είχε πετύχει τήν έξωση του Τούρκου εισβολέα από τά νησιά μας, ύστερα από έξι αιώνες βάρβαρης κατοχής.

Αξίζει νά σημειώσουμε τήν πρώτη πολεμική αποστολή αεροναυτικής συνεργασίας πού σημειώθηκε στά παγκόσμια χρονικά. Ηταν στίς 24 Ιανουαρίου 1913, όταν τό υδροπλάνο "Ναυτίλος" μέ πλήρωμα τό λοχαγό Μιχάλη Μουτούση καί τό σημαιοφόρο Αριστείδη Μωραϊτίνη αποθαλασσώθηκε από τό Μούδρο, διέτρεξε 112 μίλια πάνω από τή χερσόνησο της Καλλίπολης καί από τήν πόλη Μάδυτο πετώντας σέ ύψος 1.300 μέτρων καί έριξε τέσσερεις αυτοσχέδιες μικρές βόμβες στόν ναύσταθμο του Ναγαρά, πλήτοντας μεταγωγικό καί θανατώνοντας 20 Τούρκους ναύτες.

Η Συνθήκη ειρήνης του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913)

Η ταχεία κατάρευσις της Τουρκίας απετέλεσε έκπληξη γιά ολόκληρη τήν Ευρώπη. Τά βαλκανικά κράτη είχαν καταλάβει περισσότερα εδάφη από όσο είχαν φανταστεί καί Βασιλιάς Γεώργιος Α - Θεσσαλονίκη υπολογίσει. Ετσι οι έξι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Αυστρία, Ρωσία) συμφώνησαν νά συγκαλέσουν στό Λονδίνο διάσκεψη των βαλκανικών κρατών γιά νά συζητήσουν γιά τήν ειρήνη στήν περιοχή των Βαλκανίων. Τά μεγάλα ζητήματα ήταν η δημιουργία του βασιλείου της Αλβανίας, η διάθεση των νησιών του Αρχιπελάγους καί τό ζήτημα της εξόδου της Σερβίας πρός τή θάλασσα. Τήν ελληνική αντιπροσωπεία τήν αποτελούσαν οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Στέφανος Σκουλούδης Γεώργιος Στρέϊτ ως πρεσβευτής στό Λονδίνο, ο καθηγητής Νικόλαος Πολίτης, ο υποστράτηγος Παναγιώτης Δαγκλής αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού μαζί μέ τούς λοχαγούς Ιωάννη Μεταξά, Ιωάννη Εξαδάκτυλο καί Αλέξανδρο Βούρο.

Αυστρία καί Ιταλία επέμεναν στή δημιουργία ανεξάρτητου αλβανικού κράτους, κάτι πού σήμαινε απώλεια εδαφών γιά τήν Ελλάδα καί τή Σερβία πού μέ θυσία των στρατιωτών τους τά είχαν αποκτήσει. Αλλά καί η τουρκική πλευρά ήταν αδιάλλακτη καί μόνο μετά τή ναυμαχία της Λήμνου αποφάσισε νά υπογράψει τή συνθήκη. Αλλά ακριβώς τότε τό κομιτάτο "Ένωσις καί Πρόοδος" οργάνωσε πραξικόπημα καί ο Εμβέρ μπέης πού ηγείτο της επαναστάσεως εκύρηξε τήν συνέχιση του πολέμου. Ακολούθησαν απανωτές ήττες γιά τήν Τουρκία στήν Αδριανούπολη, στή Σκόδρα καί τά Ιωάννινα ώστε νά υποχωρήσει καί η νέα κυβέρνηση της Τουρκίας νά υπογράψει καί να δεχτεί τά τετελεσμένα πού ήταν η απώλεια μέρους των ευρωπαϊκών εδαφών, η απώλεια τών νήσων του Αρχιπελάγους καί της Κρήτης.

Βιβλιογραφία

Ambassador Morgenthau's Story 1918
Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια 1971
The Blight of Asia - GEORGE HORTON 1926
Μαύρη Βίβλος (1914-1918) - Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το νούμερο 31328 - Ηλίας Βενέζης
1922 Μαύρη Βίβλος - Γιάννης Καψής 1992
Χαμένες Πατρίδες - Γιάννης Καψής 1992
Τοπάλ Οσμάν - Λαμψίδης Γεώργιος, 1969
Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας - Χρήστος Αγγελομάτης
Η Ελλάς εν Μικρά Ασία - Ξενοφών Στρατηγός 1925
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Παπαρρηγόπουλου, Καρολίδη
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Εκδοτική Αθηνών,http://www.agiasofia.com

Δεν υπάρχουν σχόλια: