Κυπριακό

 ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΜΠΟΥΓΑΣ (Ioannis Bougas) - Ιστορία 1940-1949

Giannis Mavronas  

Με τη συμπλήρωση 56 χρόνων από τα τραγικά γεγονότα της Κοφίνου-Αγίου Θεοδώρου Λάρνακας και την εκδίωξη της Ελληνικής Μεραρχίας και του στρατηγού Γρίβα – απαρχή της αμυντικής κατάρρευσης και της Τουρκοϋποταγής της Κύπρου.

Από 1964–1967 οι Γ. Παπανδρέου, Π. Γαρουφαλιάς και στρατηγός Γρίβας κατέστησαν την Κύπρο απόρθητο κάστρο: χιλιάδες Ελλήνων στρατιωτών με σύγχρονο οπλισμό, άρματα μάχης κι αντιαεροπορικά, οχυρωματικά έργα και συνεχείς ασκήσεις. Το 1967 ο Ντενκτάς και οι Τούρκοι παραδέχονται ότι η Κύπρος πρακτικά αποτελούσε τμήμα της Ελλάδας.

Η παρενόχληση, το φθινόπωρο 1967, αστυνομικών περιπολιών και μερικών διερχομένων οχημάτων από Τουρκοκύπριους (Τ/Κ) Άγίου Θεοδώρου και Κοφίνου Λάρνακας (χωριά απομονωμένα από λοιπούς Τ/Κ θύλακες και την ακτή), για τον στρατηγό Γρίβα, από αμυντικής σκοπιάς ήταν δευτερέυον ζήτημα, που δεν δικαιολογούσε εμπλοκή της Εθνικής Φρουράς (Ε.Φ.). Συνεπώς, η εμμονή των Μακαρίου και Σπαντιδάκη (Υπουργού Εθνικής Αμύνης και αντιπροέδρου της χουντικής κυβέρνησης) προς τούτο εξυπηρετούσε άλλες πολιτικές μεθοδεύσεις και σκοπιμότητες.

Το σχέδιο Σπαντιδάκη–βασιλιά Κωνσταντίνου–Μακαρίου προνοούσε ως αρχική ενέργεια τη δημιουργία σοβαρών επεισοδίων στην Κύπρο εναντίον των Τ/Κ: δυναμική εμπλοκή της Εθνοφρουράς και του Γρίβα, θα προκλούσε Ελληνοτουρκική κρίση, αφού ο Στρατηγός έπαιρνε διαταγές από Αθήνα, Η αναγκαστική μετακίνηση Ελληνικών στρατευμάτων από Αττική, (συγκεντρωμένα εκεί για ασφάλεια των συνταγματαρχών) προς τον Εύρο, θα έδινε την ευκαιρία στον βασιλιά και τη χούντα των φιλοβασιλικών στρατηγών (Σπαντιδάκη) να διενεργήσουν αντι-πραξικόπημα.

Άλλος λόγος ήταν να απαλλαγούν οι Μακάριος και Χούντα από τον πανίσχυρο Γρίβα, που ως αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων Κύπρου, θα αντιδρούσε σε οποιασδήποτε λύση θεωρούσε «αντεθνική». Ως εκτούτου η εκδίωξή του από την Κύπρο ήταν επιτακτική.

Ο Γρίβας διαφώνησε κάθετα και κραυγαλέα στα επανειλημμένα αιτήματα Μακαρίου-Γιώρκάτζη για εμπλοκή της Εθνοφρουράς στην Κοφίνου, προβέλποντας καταστροφικές για την Κύπρο πολιτικοστρατιωτικές συνέπειες. Για αποτροπή των εγκυμονούντων κινδύνων προέβη στις εξής ενέργειες:

1. Συμβούλευσε τον Μακάριο να επιλύσει το ζήτημα με την εγκατάσταση αστυνομικού σταθμού στον Άγιο Θεόδωρο.
2. με εντολή του εξουδετερώνεται ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής Κοφίνου για τερματισμό των Τ/Κ προκλήσεων.
3. Προειδοποιεί τον ΥΕΑ Σπαντιδάκη για τους κινδύνους που εγκυμονούσε εμπλοκή της Ε.Φ. γραπτά και προσωπικά μεταβαίνοντας στην Αθήνα (αρχές Οκτωβρίου).
4. Σε σύσκεψη Προεδρικού (31.10.1967) υπό την προεδρία του Μακαρίου συμμετεχόντων Κληρίδη, Γιωρκάτζη, Μορώνη, Μπονάνου και Τσατσανίφου, ο Γρίβας κρούει τον κώδωνα κινδύνου, προειδοποιώντας για σοβαρές επιπτώσεις και ζητώντας ανάληψη πολιτικής ευθύνης.
5. Προειδοποιεί επίσης με ειδικό απεσταλμένο του τον βασιλιά Κωνσταντίνο για τις συνέπειες.

Οι Σπαντιδάκης και Μακάριος προχωρούν αμετάκλητοι στο σχέδιό τους:

1. Μακάριος και Γιωρκάτζης επιμένουν σε ανάμιξη Εθνοφρουράς και με σύμφωνο τον Κληρίδη ζητούν από Γρίβα χρήση μεγίστης δύναμης πυρός για ταχύτατο έλεγχο της Κοφίνου.
2. Για πρόληψη πιθανής αντίδρασης του Γρίβα, επιχειρείται απόπειρα εξόντωσής του με ανατίναξη πτήσης CY284 (12.10.1967) με 66 νεκρούς.
3. Πραγματοποιείται αστραπαία επίσκεψη του Σπαντιδάκη στη Λευκωσία για μυστικές συνομιλίες με Μακάριο – προφανώς για την τελική επεξεργασία λεπτομεριών του σχεδίου (20.10.1967)
4. Για μεγιστοποίηση δράσης των Τ/Κ ο Ντενκτάς αποπειράται μυστική αποβίβαση στον Άγιο Θεόδωρο Λάρνακας αλλά κατά λάθος αποβιβάζεται στον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας και συλλαμβάνεται (31.10.1967).
5. Την παραμονή των επεισοδίων (13.11.1967), ο Γ.Γ. του ΟΗΕ πληροφορεί τον Μακάριο ότι η Τουρκία «αποδέχεται σταδιακή επανέναρξη περιπολιών» αλλά εκείνος αρνείται αναβολή στρατιωτικής ενέργειας κατά Κοφίνου.
6. Λίγη μόνο ώρα πριν την έναρξη των επεισοδίων, ο στρατηγός Γρίβας αποστέλλει τον Κύπριο υπολοχαγό Μάριο Σταυρίδη να αφαιρέσει τα κλείστρα (επικρουστήρες) των όπλων των Εθνοφρουρών της περιοχής. Μέχρι την άφιξή του όμως οι συγκρούσεις είχαν αρχίσει μεταξύ αστυνομικών και Τ/Κ.Τα γεγονότα της Κοφίνου

Στις 14 Νοεμβρίου 1967, τα τουρκοκυπριακά χωριά ήταν περικυκλωμένα από παντού. Αστυνομία και Εθνική Φρουρά είχαν στείλει επίλεκτες δυνάμεις. Υπήρχαν καταδρομείς, τεθωρακισμένα και βαριά πολυβόλα.

Όταν τα οχήματα της Αστυνομίας (μάρκας Land Rover για την ιστορία…) πέρασαν προς τον Άγιο Θεόδωρο, είχαν την κάλυψη τεθωρακισμένων του Στρατού. Υπήρχε βεβαιότητα ότι οι Τουρκοκύπριοι θα πυροβολούσαν και θα ανέκοπταν τις δυνάμεις Αστυνομίας και Εθνικής Φρουράς, ενώ στο στρατηγείο του Γρίβα ανέφερε ότι οι Τουρκοκύπριοι είχαν ναρκοθετήσει τον δρόμο στη διάρκεια της νύχτας.

Είχαν δοθεί διαταγές προς τους Ελληνοκύπριος αστυνομικούς και στρατιώτες, μόλις οι Τουρκοκύπριοι αρχίσουν να βάλλουν, να ανταποδώσουν τα πυρά και να αρχίσει η εκκαθαριστική επιχείρηση. Δηλαδή, να εξουδετερωθούν τα εχθρικά πολυβολεία και να καταληφθούν οι εχθρικές θέσεις.

Ωστόσο δεν υπήρξε καμία απολύτως αντίδραση από πλευράς Τουρκοκυπρίων, καθώς δεν εμφανίστηκαν ούτε στις θέσεις που ήταν γνωστό ότι επάνδρωναν.

Ο Στρατηγός Γρίβας μίλησε στους Τουρκοκύπριους, εκφράζοντας το ενδιαφέρον του γι’ αυτούς, αλλά ταυτόχρονα τονίζοντάς τους ότι θα υπάρξει σκληρή απάντηση από ελληνοκυπριακής πλευράς, αν παρεμποδιστεί το έργο των Αστυνομικών.

Έτσι, την επόμενη μέρα, 15 Νοεμβρίου 1967 συνεχίστηκαν οι αστυνομικές περιπολίες στους τουρκοκυπριακούς θύλακες. Όμως τα πράγματα πήραν τελείως διαφορετική τροπή. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν σημαντική αμυντική δύναμη και έβαλλαν από καλά προετοιμασμένες θέσεις. Στις 16.00 της 15/11/1967, ο Γρίβας στέλνει το παρακάτω «ΑΣΤΡΑΠΙΑΙΟ» σήμα από το ΓΕΕΦ προς την Αθήνα:

«15 Νοεμβρίου-14.35 εβλήθη ημετέρα περίπολος υπό Αμανέδων εκ θέσεων υψωμάτων Αγίων Θεοδώρων.

Ημετέρα περίπολος ανταπέδωσε πυρά. Αστυνομικόν τμήμα εντός χωρίου Αγίων Θεοδώρων (86-27) βληθέν ανταπέδωσε Πυρ εγενικεύθη. 15.00 ώραν Αμανέδες έβαλον δια πολυβόλων εξ υψωμάτων βορείως και νοτίως Κοφίνου. Διετάχθη εφαρμογή σχεδίου εκκαθαρίσεως Κοφίνου-Αγίων Θεοδώρων. Ήρξατο επιχείρησις. Ημέτερα τμήματα κατέλαβον ύψωμα βορείως Κοφίνου και Αστέρισμα (060-295). Επιχείρησις συνεχίζεται. Απώλειαι ημών εις (1) ελαφρώς τραυματίας οπλίτης».

Σύμφωνα με ανακοινωθέν της Κυπριακής Κυβέρνησης:

«…Η Εθνική Φρουρά τελικώς κατόρθωσε να εξουδετερώσει απάσας τας αντιστάσεις, να εισέλθει εις τα χωριά Κοφίνου-Αγίου Θεοδώρου και να διανοίξει τελικώς τα αποκεκομμένα υπό των Τουρκοκυπρίων δρομολόγια Αγίου Θεοδώρου-Σκαρίνου και Λευκωσίας-Λεμεσού. Το πυρ κατέπαυσε περί την 9ην νυκτερινήν».

Ο Σπύρος Παπαγεωργίου, αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, γράφει:

«Οι φωτιές και οι καπνοί, τα σπαρακτικά κλάματα των γυναικόπαιδων και η πνιγηρή ατμόσφαιρα δεν ήταν παρά ο τραγικός επίλογος».

Ο απολογισμός των συγκρούσεων ήταν, όπως και ο επίλογος, τραγικός. Σκοτώθηκαν συνολικά 24 Τουρκοκύπριοι, 9 τραυματίστηκαν και περίπου 1.000 έμειναν άστεγοι. Ανάμεσα στα θύματα, ήταν και γυναικόπαιδα. Από ελληνοκυπριακής πλευράς, ένας στρατιώτης έχασε τη ζωή του.

Η σφοδρή τουρκική αντίδραση

Κι ενώ το βράδυ της 15ης Νοεμβρίου υπήρχε μεγάλη ικανοποίηση σε Λευκωσία και Αθήνα για την εξέλιξη της επιχείρησης, το κλίμα άρχισε να αλλάζει δραματικά από την επόμενη ημέρα. Οι Τούρκοι που ήταν ήδη εξοργισμένοι από την πρόσφατη, τότε, σύλληψη του Ραούφ Ντενκτάς και την ολιγοήμερη κράτηση του, άρχισαν να απειλούν.

Στάλθηκε πολεμικό τελεσίγραφο στην Ελλάδα, αποκλείστηκε η Κύπρος από αέρα και θάλασσα, ενώ υπήρξε απειλή απόβασης στην Κύπρο αν δεν γίνονταν αποδεκτοί οι όροι που διαβίβασε προς την ελληνική πλευρά. Αυτοί ήταν: η απομάκρυνση του ελληνικού Στρατού από την Κύπρο, η ανάκληση του Στρατηγού Γρίβα και η διάλυση της Εθνικής Φρουράς.

Στο επόμενο δεκαπενθήμερο, οι Τούρκοι ήταν έτοιμοι για εισβολή. Τουρκικά αεροπλάνα πετούσαν απειλητικά πάνω από τη Λευκωσία ενώ τουρκικά αντιτορπιλικά είχαν περικυκλώσει τη Μεγαλόνησο. Ο γνωστός μας Αμερικανός διπλωμάτης και πολιτικός Σάιρους Βανς (1917-2002) «πηγαινοερχόταν μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας πετυχαίνοντας τον διακανονισμό ενός ζητήματος και εύρισκε να εγείρονται εν τω μεταξύ άλλα («Santiego Union», 29/11/1967).

Το έγκυρο γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», έγραφε στις 4/12/1967:

«Η υποχωρητικότητα των Ελλήνων αύξησε την όρεξη των Τούρκων. Σε κάθε επίσκεψη του κ. Βανς, παρουσιάζονταν αυξημένες οι επιθυμίες του Τούρκου πρωθυπουργού».

Στη Μερσίνα, οι Τούρκοι προετοίμαζαν δυνάμεις για απόβαση στην Κύπρο. Μετά από πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη στην Άγκυρα στις 16 Νοεμβρίου, ο αρχηγός του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, Στρατηγός Τουράλ, δήλωσε ξεκάθαρα ότι θα γίνει απόβαση στην Κύπρο αν δεν γίνουν δεκτές οι τελεσίδικες απαιτήσεις της Τουρκίας, κάτι που επανέλαβε και στις 21 Νοεμβρίου .Στην Ανατολική Θράκη υπήρξαν επίσης τουρκικές πολεμικές προετοιμασίες, όπως έγραψαν οι τουρκικές εφημερίδες. Όλες οι μονάδες «τέθηκαν σε τάξη πολέμου, σ’ όλο το μήκος των συνόρων». Στην Αδριανούπολη, σχηματίστηκε για πρώτη φορά από τους Βαλκανικούς Πολέμους επιθετική γραμμή. Ανώτερος Τούρκος αξιωματικός στην Ανατολική Θράκη δήλωνε:

«Ατενίζουμε προς τα εμπρός από τα διαβατά σημεία του Έβρου και περιμένουμε».

Παράλληλα, ογκώδη ανθελληνικά συλλαλητήρια γίνονταν σε όλες τις μεγάλες τουρκικές πόλεις. Στο συλλαλητήριο της 20ης Νοεμβρίου 1967 στη Σμύρνη ακούστηκαν μεταξύ άλλων τα συνθήματα: «Θα κάνουμε στην Αθήνα το ναμάζι (προσευχή) του μπαϊραμιού», «Το Έθνος στην Αθήνα», «Μια Φατμά αξίζει χίλιους Γιώργηδες», «Θέλετε να σας ξαναρίξουμε στην θάλασσα;» «Δεν μάθατε ακόμα ποιοι είμαστε, βρε σκύλοι»;

Υπήρχε επίσης έντονος αντιαμερικανισμός. Στις 23/11/1967, Τούρκοι φοιτητές «υποδέχτηκαν» στο αεροδρόμιο της Άγκυρας τον Σάιρους Βανς, με έντονες αποδοκιμασίες και ύβρεις: «Καλώς ήλθες, θείε των Ελλήνων, αρκούδα του Τέξας» («Yunan dayisi, Teksasin ayisi»), ενώ κρατούσαν πινακίδες που έγραφαν:

«Αμερικανέ σκύλε, φύγε πια» («Amerikali it, artik git»). Και όμως οι Αμερικανοί υποστήριζαν το τουρκικό αίτημα να φύγει η ελληνική μεραρχία από την Κύπρο! Και ο τότε Υπουργός Εξωτερικών Π. Πιπινέλης σε εμπιστευτικό του έγγραφο αναφέρει ότι ο Βανς του είπε ξεκάθαρα ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να αποτρέψουν πιθανή τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ενώ σε συνάντησή του με τον Κωνσταντίνο απέφυγε να απαντήσει για το τι θα κάνουν οι ΗΠΑ αν σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύρραξης, η χώρα μας δεχόταν επίθεση από τη Βουλγαρία ή την τέως Γιουγκοσλαβία. «Δεν μπορούμε να σας πούμε τίποτε. Θέλουμε να έχουμε πλήρη ελευθερία ενεργείας αναλόγως των περιστάσεων».

Στις 19/11/1967 ο Στρατηγός Γρίβας έπαιρνε το αεροπλάνο για την Αθήνα. Από τα τέλη του 1967, άρχισε σταδιακά και η αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο, που ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1968. Να θυμίσουμε ότι η μεραρχία, μια δύναμη 8.500 ανδρών, είχε σταλεί στην Κύπρο, που ολοκληρώθηκε στις αρχές στην Κύπρο, μυστικά από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου το 1964.

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πέτυχε να μην διαλυθεί η Εθνική Φρουρά και σταδιακά η κατάσταση εξομαλύνθηκε.

Αποτέλεσμα

1. Οι Μακάριος και Σπαντιδάκης κατηγορούν πάραυτα Γρίβα, για υπέρβαση ευθύνης και χρήση υπερβολικής στρατιωτικής δύναμης και του φορτώνεται όλη η ευθύνη.
2. Η Τουρκία και η Αμερική ζητούν από χουντικό πρωθυπουργό Κόλια άμεση εκδίωξή του (εντός ημερών) και αποχώρηση Μεραρχίας (εντός 4 βδομάδων).
3. Η Ελλάδα εξευτελίζεται, ο βασιλιάς δε βρίσκει ευκαιρία για αντι-πραξικόπημα, το επιχειρεί όμως ανεπιτυχώς τρεις βδομάδες μετά, ο Μακάριος είναι πανευτυχής γιατί είχε απαλλαγεί από τον Γρίβα, αλλά και από την Ελληνική Μεραρχία, αλλά η άμυνα της Κύπρου κατακρημνίζεται και έκτοτε αρχίζει η πορεία της Τουρκοϋποταγής της Κύπρου και της Ελλάδας στο Κυπριακό ζήτημα. πήγες infognomonpolitics.gr πρωτο θεμα

Λεωνίδας Λεωνίδου
ερευνητής – συγγραφέας