Fotis Sarantopoulos‎ 
προς Βαλκανικοί Πόλεμοι - 100 χρόνια

10 Ιανουαρίου 2019

Ο Κωνσταντίνος με Επιτελείς του στην Ήπειρο

10 Ιανουαρίου 1913 – Ο Κωνσταντίνος αναλαμβάνει την Αρχηγία

Το απόγευμα της 10ης Ιανουαρίου ο Διάδοχος Κωνσταντίνος ανέλαβε στη Φιλιππιάδα τη Διοίκηση του Στρατού της Ηπείρου και εγκατέστησε το Αρχηγείο του στο Χάνι Εμίν Αγά, 14 χιλιόμετρα νότια του Μπιζανίου. Ο Κωνσταντίνος συναντήθηκε με τον Σαπουντζάκη και, αφού ενημερώθηκε για την κατάσταση, το επόμενο πρωί εξέδωσε Γενική Διαταγή, σύμφωνα με την οποία η επίθεση έπρεπε να σταματήσει, εξ αιτίας της κακοκαιρίας. Ο χειμώνας του 1912-13 ήταν από τους βαρύτερους που είχε γνωρίσει η Ήπειρος τα χρόνια εκείνα. Ενώ οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού από τις μάχες ήταν σχετικά χαμηλές, οι μονάδες είχαν αποδεκατιστεί από αρρώστιες και κρυοπαγήματα, ενώ ήταν φανερή και η κόπωση των ανδρών.

Αλλά και ο Τουρκικός στρατός δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση, καθώς μαθαίνουμε από μία αναφορά – έκθεση που συνέταξε ο Βεχίμπ Μπέης, Διοικητής της οχυρωμένης τοποθεσίας του Μπιζανίου, στις 20/21 Ιανουαρίου. Σε αυτήν, ο Βεχίμπ αναφέρεται στην τραγική κατάσταση των Στρατιωτών του, που τρέφονται με μισή οκά καλαμποκιού ημερησίως και στερούνται ιματισμού κατάλληλου για ισχυρό ψύχος, με αποτέλεσμα κρυοπαγήματα αλλά και θανάτους από κρύο στα χαρακώματα! Αναφέρεται επίσης στις λιποταξίες, κυρίως σε μονάδες αποτελούμενες από Αλβανούς, καθώς και σε εκτελέσεις λιποτακτών για παραδειγματισμό, σε μία μάλιστα περίπτωση 70 μαζί! Αναφέρει απώλειες 400 Αξιωματικών και 6.000 Στρατιωτών (νεκρών και τραυματιών) καθώς και 3.000 αγνοουμένων. Και το πιο σημαντικό: Αναφέρει ότι έχουν ήδη εξαντληθεί τα πυρομαχικά των ορεινών πυροβόλων, ότι αυτά των λοιπών πυροβόλων είναι σε επίπεδα κάτω των αναγκαίων και ότι σε κάθε Στρατιώτη απομένουν μόνο 200 περίπου φυσίγγια.

Αξιωματικοί του Επιτελείου:

Λγος Κ. Πάλλης, Λγος Ι. Μεταξάς, Ιλχος Στ. Στάικος, Ανχης Β. Δούσμανης, Λγος Ξ. Στρατηγός

Με τον ερχομό του Κωνσταντίνου έλαβαν χώρα αρκετές ανακατατάξεις: Ο Σαπουντζάκης έγινε Μέραρχος της 8ης Μεραρχίας, που περιλάμβανε όλες τις δυνάμεις του πρώην «Στρατού Ηπείρου». Ο Καλλάρης, που είχε γίνει Επιτελάρχης του Στρατού Ηπείρου ανέλαβε ξανά τη Διοίκηση της 2ης Μεραρχίας. Ο Μοσχόπουλος ανέλαβε ξανά Μέραρχος της 4ης. Οι Μεραρχίες ξαναβρήκαν τους ηγέτες τους. Συγκροτήθηκε Σύνταγμα Ιππικού Ηπείρου, υπό τον Αντισυνταγματάρχη Μαυρομιχάλη Πιερράκο. Και το Επιτελείο του Κωνσταντίνου, Δαγκλής, Δούσμανης, Μεταξάς, Στρατηγός, Πάλλης, Στάικος και λοιποί, ανέλαβε καθήκοντα.

Στις 17 Ιανουαρίου, ο Κωνσταντίνος απεύθυνε μήνυμα για παράδοση προς τον Εσσάτ πασά, που ήταν συμμαθητής του στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου, ζητώντας του να παραδώσει τα Ιωάννινα για λόγους κυρίως ανθρωπιστικούς, αφού η Τουρκία είχε χάσει οριστικά τον πόλεμο:
«Προς τον Διοικητήν του Οθωμανικού Στρατού Ιωαννίνων Εσσάτ Πασσάν
Εξοχώτατε!
Προσφεύγω εις Υμάς εν ονόματι της ανθρωπότητος και του πολιτισμού, προ της τελικής εφόδου, όπως αποφευχθή αιματοχυσία πολλών ηρώων και όπως περιφρουρηθή η πόλις εκ της καταστροφής ην θα φέρη η μάχη εις τας πύλας ταύτης. Ο εν Κορυτσά Στρατός μου αφαιρεί κάθε ελπίδα διαφυγής σας εκ της αιχμαλωσίας.
Αφ’ ετέρου, ασφαλώς γνωρίζετε ότι ο Οθωμανική Κυβέρνησις από της ενάρξεως των συζητήσεων εν Λονδίνω δια την σύναψιν της ειρήνης, παρητήθη των εδαφών, των περιλαμβανομένων από της Θράκης μέχρι του Αδριατικού πελάγους και κατόπιν τούτου δεν βλέπω τον λόγον δι’ επιμονήν εις άμυναν της πόλεως.
Εάν πρόκειται δια την τιμήν και δόξαν των όπλων σας, είμαι έτοιμος, εν περιπτώσει παραδόσεως της πόλεως εις τον Στρατόν μου, προ της οριστικής εφόδου, να επιτρέψω εις τον Στρατόν Σας να εξέλθη της πόλεως με όλην την πολεμικήν τιμήν και δόξαν και με τα όπλα και στρατιωτικά του είδη και να μεταφερθή εις κατάλληλον σημείον. Συγχρόνως εγγυώμαι, ότι θα επιδειχθή σεβασμός προς θρησκείαν, ζωήν, τιμήν και περιουσίαν των Μουσουλμάνων.
Είναι ματαία η επιμονή της διατηρήσεως των Ιωαννίνων μέχρι της ειρήνης, με την ελπίδα ότι αύτη θα είναι προσεχής. Τα δε τελευταία γεγονότα της Κωνσταντινουπόλεως δεν επιτρέπουσι να υποθέση τις και να ελπίζη ότι η σύναψις και η υπογραφή της ειρήνης θα είναι προσεχής. Ο Στρατός Σας, παρά την ανδρείαν και το θάρρος, είναι ασφαλώς καταδικασμένος εις αιχμαλωσίαν ή καταστροφήν. Η απώλεια των Ιωαννίνων δεν είναι δυνατόν να σας παράσχη ευθύνας, διότι η Κυβέρνησίς Σας παρητήθη της χώρας ταύτης, κατά πάντα τρόπον.
Εγώ δ’ έχω την στερεάν απόφασιν και την επιθυμίαν να καταλάβω οπωσδήποτε τα Ιωάννινα.
Εάν η Υμετέρα Εξοχότης δέχεται κατ’ αρχήν τας προτάσεις μου, παρακαλώ όπως μοι απαντήση δι’ Αξιωματικού ερχομένου εις τας προφυλακάς μου δια της μεγάλης οδού.
Παρακαλώ όπως δεχθήτε την έκφρασιν της εκτιμήσεως μου, εξοχώτατε Πασσά.
Αρχηγός της Στρατιάς Μακεδονίας και Ηπείρου
Κωνσταντίνος, Δουξ της Σπάρτης»

Ο Εσσάτ Πασσάς, αφού συμβουλεύτηκε και τους ανωτέρους του, απέρριψε τις προτάσεις, με αξιοπρέπεια και ευγένεια και αντίστοιχη λεπτότητα:
«Προς τον Αρχηγόν του Ελληνικού Στρατού, Δούκαν της Σπάρτης, Κωνσταντίνον
Υψηλότατε Πρίγκηψ!
Τας εν ονόματι της ανθρωπότητος και του πολιτισμού γενομένας προτάσεις της Υμετέρας Υψηλότητος ανέγνωσα μετά της αυτής σοβαρότητος και λεπτότητος και μετά πλήρους σεβασμού. Αναφέρω ότι διαθέτομεν τα απαιτούμενα μέσα, συν Θεώ, δια την άμυναν των Ιωαννίνων κατά πάσης ενεργείας του θαρραλέου Στρατού Σας.
Σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως, διότι πιστεύετε ότι θα επιμείνω, μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου βλήματος εις την εκτέλεσιν του καθήκοντος όπερ επιβάλλει εις τους υπερασπιστάς ενός φρουρίου η στρατιωτική τιμή και το στρατιωτικόν γόητρον. Αλλά, όπερ η Υμετέρα Υψηλότης, ούτω και εγώ ανέλαβον καθήκον και έχω σταθεράν απόφασιν να το εκτελέσω και το εκπληρώσω πάση θυσία. Είναι τιμή δι’ εμέ να συνεχίσω τον πόλεμον μέχρι τέλους με τον γενναίον Στρατόν Σας.
Δια το χυθέν και χυνόμενον αίμα ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός δεν θα επικρίνη εμέ και τον Στρατόν μου. Το δίκαιον και η δικαιοσύνη θα καταλογίσωσι ταύτην εις τους υπαιτίους του πολέμου.
Σας ευχαριστώ δια την ευγενή σας λεπτότητα και Σας παρακαλώ να δεχθήτε την έκφρασιν του σεβασμού μου.
Αρχηγός Στρατού Ιωαννίνων Εσσάτ Πασσάς»

Το Στρατηγείο υπολόγισε ότι στα μέσα Ιανουαρίου οι ικανοί για μάχη άνδρες είχαν περιορισθεί σε 28.000 περίπου. Ο Κωνσταντίνος θεωρούσε ανεπαρκή τη δύναμη αυτή και με αναφορά του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, στις 30 Ιανουαρίου, ζήτησε την αποστολή ολόκληρης της 1ης Μεραρχίας στην Ήπειρο. Ο Βενιζέλος επισκέφθηκε το μέτωπο, αλλά αν και είδε τις ανάγκες, απέρριψε την αίτηση, θεωρώντας ότι δεν έπρεπε να μειωθεί η δύναμη του Στρατού που είχε μείνει στη Μακεδονία. Δέχθηκε πάντως να σταλεί το 4ο Σύνταγμα στο Μέτσοβο, και να τεθεί στην διάθεση του Κωνσταντίνου η 3η Μεραρχία, που βρισκόταν στην Κορυτσά, για μία επίθεση στα νώτα των Τούρκων.

Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε ο Κωνσταντίνος έδωσε προτεραιότητα στην βελτίωση των συνθηκών του Στρατού, δίνοντας έμφαση στον ανεφοδιασμό και στην ενίσχυση των μονάδων, σταματώντας τις άσκοπες επιχειρήσεις που προκαλούσαν φθορά και απώλειες. Αντιλαμβανόμενος το δύσκολο έργο που είχε αναλάβει, την εκπόρθηση μίας τόσο ισχυρής άμυνας, δεν ήθελε να αφήσει τίποτα στην τύχη. Και με το Επιτελείο του άρχισε να επισκέπτεται την κάθε μονάδα και την κάθε θέση, ώστε να σχηματίσει ιδία εντύπωση για τις θέσεις του εχθρού και την κατάσταση του Στρατού του. Όλα αυτά είχαν άμεσο θετικό αντίκτυπο στο ηθικό του στρατεύματος αλλά και στην ανασυγκρότησή του.

Στις 6 Φεβρουαρίου επισκέφθηκε το μέτωπο ο Βενιζέλος, προκειμένου να συνεκτιμηθούν οι επιχειρησιακές δυνατότητες, εν όψει των διπλωματικών χειρισμών που ακολουθούσαν. Μάλιστα, όπως μας πληροφορεί ο Λ. Παρασκευόπουλος, Πρωθυπουργός και Αρχιστράτηγος κινδύνεψαν σε μία επίσκεψή τους στο μέτωπο, καθώς έγιναν στόχος του Τουρκικού Πυροβολικού.

Στις 8 Φεβρουαρίου, το Γενικό Στρατηγείο κοινοποίησε προς όλες τις μονάδες «γενικές οδηγίες» για την έγκαιρη μελέτη και προπαρασκευή της επικείμενης επίθεσης. Αυτό που έμενε ήταν η τελική επιλογή του σχεδίου επίθεσης.

Σημείωση: Μαζί με το Επιτελείο του Κωνσταντίνου στάλθηκαν στην Ήπειρο και ένα τμήμα Οπτικού Τηλεγράφου, καθώς και 3 σταθμοί ασύρματης τηλεγραφίας, της Γαλλικής εταιρείας SOCIETE RADIOELECTRIQUE, οι οποίοι όμως δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα λόγω του ορεινού εδάφους και του ανειδίκευτου προσωπικού.