Χαρίλαος Τρικούπης

 

Ο Χαρ. Τρικούπης και και οι ευθύνες του για τη

χρεοκοπία του 1893

Μετά την εκλογική ήττα του ο Τρικούπης έφυγε για την Ευρώπη και εγκαταστάθηκε στις Κάννες. Εκεί στις 30 Μαρτίου 1896 τον βρήκε ο θάνατος. Ο Γ. Κορδάτος αναφέρει για τον Έλληνα πολιτικό: «Ήταν για την αστική τάξη μεγάλη απώλεια, γιατί στη δύσκολη εκείνη περίοδο ήταν ο μόνος ισχυρός ηγέτης που προσπάθησε να ενισχύσει την εκβιομηχάνιση της Ελλάδας». Ο Τρικούπης αντιπροσωπεύει την πρώτη πολιτική προσωπικότητα της νεώτερης Ελλάδας που προσπάθησε να την εκσυγχρονίσει μέσω ενός συγκροτημένου πολιτικού και οικονομικού προγράμματος. Το μεγάλο του λάθος έγκειται στο ότι δεν εκτίμησε σωστά τις οικονομικές δυνατότητες του μικρού ελληνικού βασιλείου. 

Τα συγκοινωνιακά του έργα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, ενώ για την κατασκευή τους δαπανήθηκαν υπέρογκα ποσά που εισέρευσαν από δάνεια. Τα έσοδα από την λειτουργία του σιδηροδρόμου, επί παραδείγματι, ποτέ δεν κατάφεραν να καλύψουν το κόστος κατασκευής του. Όπως σωστά τονίζει και ο Α. Βερναρδάκης: «Οι σιδηρόδρομοι είναι μέσον ή όργανον μεταφοράς, και όπως παν όργανον πρέπει να ήναι ανάλογον και σύμμετρον προς τον σκοπόν του όπως ήναι χρήσιμον, ούτω και οι σιδηρόδρομοι, ίνα ώσι χρήσιμοι, πρέπει να αποφέρωσι τουλάχιστον τα της εκμεταλλεύσεως των, ως και τον τόκον και το χρεωλύσιον των δαπανηθέντων κεφαλαίων». Για να προβεί ένα κράτος σε τέτοιου μεγέθους επενδύσεις πρέπει να είναι εξασφαλισμένο ότι από την λειτουργίας τους θα μπορεί να καλύψει τουλάχιστον το κόστος κατασκευής τους. Στην Ελλάδα αυτό δεν συνέβη. Τα περισσότερα έργα έγιναν στην βάση προσδοκιών και όχι με βάση τις πραγματικές δυνατότητες και ανάγκες της ελληνικής οικονομίας. Το σφάλμα, εν ολίγοις, του Τρικούπη έγκειτο στο ότι είχε ταυτίσει τις φιλοδοξίες του με την πραγματικότητα. Ο Κ. Βεργόπουλος αναφέρει για την πολιτική του Τρικούπη: «Η διόγκωση του προϋπολογισμού ήταν ο δείκτης των μεγάλων φιλοδοξιών του Τρικούπη, για τις οποίες και κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ως «μεγαλομανής». Η προσφυγή στον εξωτερικό δανεισμό ήταν το μέσο που του επέτρεψε να πραγματοποιήσει ένα μέρος τουλάχιστον της «μεγαλομανίας» του. Είναι προφανές ότι τα δάνεια του εξωτερικού απέβησαν τελικά ένας παράγων που συνέβαλε στη διεύρυνση (και όχι στην κάλυψη) του ελλείμματος και, δι’ αυτής, στην οικονομική χρεοκοπία του 1893».