ΕΛΛΑΔΑ.Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ-ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΞΙΚΟΠΗΜΑΤΩΝ.

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1923.

Τη νύκτα της 21ης προς την 22α Οκτωβρίου 1923 οι φρουρές ολόκληρης της Ελλάδας, πλην των φρουρών των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, εστασίαζαν. Δύο Υποστράτηγοι και ένας Συνταγματάρχης ήταν επίκεφαλής της στάσης. Οι δύο Υποστράτηγοι, ο Γ. Λεοναρδόπουλος και ο Π. Γαργαλίδης, ήταν άνθρωποι του Κινήματος του 1922, δηλαδή βενιζελικοί, και συνδέονταν φιλικά με τον Ν. Πλαστήρα και τον Στ. Γονατά. Ο Λεοναρδόπουλος μάλιστα ήταν Αξιωματικός της Εθνικής Άμυνας. Αλλά και ο Συνταγματάρχης, ο Γ. Ζήρας, ήταν ένας γενναίος και ορμητικός Αξιωματικός, που δεν είχε σχέση ποτέ του με τα κόμματα.

Η στασιαστική ενέργεια του Οκτωβρίου 1923, που χαρακτηρίσθηκε ως Αντικίνημα, αποτέλεσε αποφασιστική καμπή στην πολιτική εξέλιξη της χώρας μας. Υπήρξε η χαριστική βολή κατά του βασιλικού θεσμού. Χωρίς αυτήν τη στασιαστική ενέργεια δεν θα εδημιουργείτο πολιτειακό ζήτημα. Αλλά και εάν ακόμα ετίθετο από την αριστερή πτέρυγα των Φιλελευθέρων και των αδιάλλακτων στρατιωτικών, το αποτέλεσμα θα ήταν η διατήρηση της βασιλείας, γιατί οι δυνάμεις, που είχαν δηλώσει υπέρ της βασιλείας ήταν υπέρτερες, όπως και η πλειοψηφία του Ελληνικού λαού. Ακόμα και ο ίδιος ο Βενιζέλος αντιτίθετο αποφασιστικά κατά της πολιτειακής μεταβολής.

Η στάση ήταν έργο των κατωτέρων Αξιωματικών. Η κίνησή τους αποτελούσε αντιγραφή της κίνησης, που προηγήθηκε της Επανάστασης του 1909 στο Γουδή. Βασική δε αιτία της στάσης ήταν η δυσφορία των Αξιωματικών για την εκτροπή του Κινήματος του 1922 από την στρατιωτική και εθνική γραμμή του. Η δυσφορία αυτή έκανε σχεδόν όλους τους Αξιωματικούς να δεχθούν να συμμετάσχουν στη στάση και να πέσουν συγχρόνως θύματα εκμετάλλευσης.

Σύμφωνα με το συνταχθέν σχέδιο προβλέπονταν ενέργειες των φρουρών στο συγκρότημα Ελληνικής Θράκης-Μακεδονίας υπό τον Συνταγματάρχη Γ. Ζήρα για επικράτηση του Κινήματος στη Θεσσαλονίκη και εν συνεχεία κάθοδος προς την Αθήνα και στην Πελοπόννησο υπό τον Υποστράτηγο Π. Γαργαλίδη για επικράτηση και έλεγχο αυτής με ετοιμότητα επέμβασης στην Αθήνα, ανάλογα με την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Στη Χαλκίδα και Λαμία οι προσχωρούσες στο Κίνημα φρουρές θα ελάμβαναν μέτρα άμυνας κατά ενδεχομένων προς αυτές κυβερνητικών μέτρων. Τέλος στην Αθήνα δεν προβλέπονταν εκδηλώσεις και οι στασιαστές περιορίσθηκαν να δώσουν σε τρεις από τις δέκα εκδιδόμενες αντιβενιζελικές εφημερίδες για δημοσίευση του κειμένου της προκήρυξής των. Επίσης με γενικά μέτρα καθορίζονταν απόλυτη τήρηση της τάξης, κοινοποίηση της προκήρυξης με τις ενέργειές τους, αντικατάσταση των Αρχών και καταστολή κάθε αντίδρασης με κάθε μέσο και φόνους, εάν κρινόταν αυτό απόλυτα αναγκαίο. Ο Ιωάννης Μεταξάς είχε επαφές με κινηματίες Αξιωματικούς, στους οποίους έδινε οδηγίες σε επιτελικό επίπεδο. Γιαυτό και αναγκάσθηκε να διαφύγει στο εξωτερικό, μετά την καταστολή του Κινήματος.

Η Κυβέρνση αιφνιδιάσθηκε από τη στασιαστική ενέργεια, παρότι είχε προειδοποιηθεί. Την παραμονή της έκρηξης του Κινήματος είχε έλθει στην Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη, όπου υπηρετούσε, ο Λοχαγός Χρ. Τσιγάντες και παρουσιασθείς στον Πλαστήρα ανέφερε ότι επέκειτο η εκδήλωση στασιαστικής ενέργειας, κατονομάζοντας μάλιστα και μυημένους Αξιωματικούς στο Κίνημα. Ο Πλαστήρας αρνήθηκε να αξιολογήσει τις πληροφορίες του Τσιγάντε, όπως και άλλων πληροφοριοδοτών του. Ακόμα η ηγεσία του Κινήματος 1922 δεν αξιολόγησε ορθώς το τόνο της αρθρογραφίας και ειδησιογραφίας των αντιβενιζελικών εφημερίδων κατά τις παραμονές του Κινήματος.

Η ηγεσία του Κινήματος 1922, παρότι μειονεκτούσε των στασιαστών από άποψης δυνάμεων, αποφάσισε να επιτεθεί εναντίον τους. Προσέβαλε δε αυτούς, εφαρμόζοντας την αρχή: <<εκ του ισχυρού προς το ασθενές>>. Γιαυτό οι επιχειρήσεις, που διεξήχθησαν για την καταστολή του Κινήματος, πρέπει να διαιρεθούν σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση περιλάμβανε τις επιθετικές ενέργειες στη Μακεδονία, που κατέληξαν στην εντός 24ώρου διάλυση του συγκροτήματος Ζήρα στις Νάρες από δυνάμεις με επικεφαλής τον Στρατηγό Γεώργιο Κονδύλη, και την αμυντική κάλυψη της πρωτεύουσας, ώστε να παρεμποδισθεί η είσοδος στην Αθήνα στασιαστών από την Χαλκίδα ή την Κόρινθο. Η δεύτερη φάση περιλάμβανε τις αποβατικές επιχειρήσεις των πιστών στην κυβέρνηση στρατευμάτων στον Ισθμό της Κορίνθου, τις επιθετικές επιχειρήσεις των στασιαστών Πελοποννήσου προς την Αθήνα, την αντεπίθεση των κυβερνητικών στρατευμάτων και την κύκλωση των δυνάμεων των στασιαστών στον Κιθαιρώνα. Η δεύτερη φάση διήρκησε από της 25ης μέχρι της 27ης Οκτωβρίου και κατέληξε στην παράδοση άνευ όρων των στασιαστών στις 15.05 ώρα της 27ης Οκτωβρίου.

Για άλλη μία φορά επιβεβαιωνόταν ο κανόνας ότι κίνημα, που δεν επικρατεί στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη, είναι καταδικασμένο σε αποτυχία. Πάντως οι αρχηγοί του Κινήματος και ειδικότερα ο Λεοναρδόπουλος έδειξαν ατολμία και αναποφασιστικότητα. Ο Λεοναρδόπουλος δεν ήταν καμωμένος για επαναστάτης. Μάλιστα ο Πάγκαλος δικαίως έλεγε ότι <<από τη στιγμή που έγινε ο Λεοναρδής(έτσι έλεγε τον Λεοναρδόπουλο) επαναστάτης, θα κόψω την καλημέρα σ΄ όποιον με ξαναπεί επαναστάτη.>>

Την 03.30 ώρα της 15ης Νοεμβρίου 1923 εκδόθηκε η απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών, με την οποία καταδικάσθηκαν σε θάνατο οι Υποστράτηγοι Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης και οι Αντισυνταγματάρχες Αβράμπος και Νικολαρέας, που θεωρήθηκαν ως συναρχηγοί του κινήματος. Από τους υπολοίπους κατηγορουμένους Αξιωματικούς άλλοι καταδικάσθηκαν σε ισόβια, πρόσκαιρα και ειρκτή και πολλοί κατώτεροι αθωώθηκαν. Η ποινή του θανάτου δεν εκτελέσθηκε, μετά από απόφαση του Πλαστήρα, για να μην χυθεί άλλο ελληνικό αίμα, μετά εκείνο των έξι πριν ακριβώς από έναν χρόνο. Επί κυβέρνησης Αλ. Παπαναστασίου το 1924 οι στασιαστές αμνηστεύθηκαν. Έκτακτα Στρατοδικεία λειτούργησαν στη Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα, στην Πάτρα και σε άλλες πόλεις. Οι θανατικές ποινές, που επιβλήθηκαν, δεν εκτελέσθηκαν για τον ίδιο λόγο, που δεν εκτελέσθηκε η ποινή του θανάτου, που επέβαλε το Στρατοδικείο των Αθηνών στους κατηγορουμένους στασιαστές της Πελοποννήσου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ.

Οι συνέπειες του Κινήματος υπήρξαν οδυνηρές. Για τον αντιβενιζελισμό, για το βασιλικό θεσμό, για τη χώρα. Ο αντιβενιζελισμός υπέστη πλήρη εξουθένωση. Έχασε κάθε έρεισμα στην κρατικό μηχανισμό. Εξέλιπε ως αμέσως υπολογίσιμη πολιτική δύναμη. Αποστερήθηκε και αυτής της προσωπικότητας του Ι. Μεταξά, η οποία ακόμα κι αν δεν τον ενέπνεε κι αν δεν τον συγκινούσε, εν τούτοις ήταν σε θέση να τον εκπροσωπήσει και να τον εμφανίσει παρόντα. Ο αντιβενιζελισμός, μετά το Κίνημα του 1923 απουσίασε για πολλά χρόνια από την πολιτική σκηνή. Και όταν κατόρθωσε να εμφανισθεί, είχε παύσει να είναι αντιβενιζελισμός. Τέλος το Κίνημα συνετέλεσε ώστε ο στρατός να παύσει να εξυπηρετεί αποκλειστικά το Έθνος και να γίνει κομματικός, να αναμειγνύεται δηλαδή στην πολιτική ζωή της χώρας.

ΠΗΓΗ: Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940 του Γρηγορίου Δαφνή.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας.