Παπανδρέου

16 Φεβρουαρίου 1964. Η μεγάλη νίκη της Ενώσεως Κέντρου.

Του Σάκη Μουμτζή

Συγγραφέα.

Το συντριπτικό 52,72% που έλαβε η Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, ήταν ένα καταλυτικό γεγονός που φάνηκε πως έκλεινε μια σελίδα στην σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος και άνοιγε μια νέα.  Οι μεταγενέστερες εξελίξεις διέψευσαν αυτές τις προσδοκίες.

Ενδιαφέρον όμως έχει το πώς φτάσαμε σε αυτόν τον εκλογικό θρίαμβο της Ενώσεως Κέντρου και την δικαίωση της στρατηγικής του Γεωργίου Παπανδρέου. Η αντίστροφη πορεία για την κυβέρνηση της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή άρχισε στις 22 Μαϊου 1963, ημέρα κατά την οποία δολοφονήθηκε στην Θεσσαλονίκη ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρ.Λαμπράκης.

Αυτή η εγκληματική πράξη, με όλο το βαθύ  παρασκήνιο της, επιβεβαίωσε τους φόβους του τότε πρωθυπουργού πως σκοτεινά κέντρα εξουσίας αποτελούσαν την πραγματική κυβέρνηση της χώρας.

Και ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι στις σχέσεις Καραμανλή—Ανακτόρων. Είχε προηγηθεί η διαφωνία των δύο πλευρών για το περιεχόμενο της Αναθεώρησης του Συντάγματος και για την  επικείμενη επίσημη επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο, στις 9-12 Ιουλίου 1963.

Ετσι, την Τρίτη 11 Ιουνίου 1963 ο Κ.Καραμανλής παραιτείται και στις 18 του μηνός αναχωρεί για το εξωτερικό, ορίζοντας προηγουμένως Διοικούσα Επιτροπή της ΕΡΕ από τους Κανελλόπουλο, Ροδόπουλο, Παπαληγούρα. Πριν αναχωρήσει για την Ελβετία ο Κ.Καραμανλής έγινε δεκτός από τον Βασιλέα Παύλο, από τον οποίον ζήτησε την άμεση διενέργεια εκλογών με υπηρεσιακή κυβέρνηση. Ο Βασιλέας δεν αποδέχθηκε αυτήν πρόταση, και στις 17 Ιουνίου 1963 ορίζει πρωθυπουργό το εξωκοινοβουλευτικό στέλεχος της ΕΡΕ και πρώην σύμβουλο του Στέμματος, τον Π.Πιπινέλη.

Το κόμμα της Ενώσεως Κέντρου και ο φιλικός της Τύπος πανηγύρισαν για την πτώση του Κ.Καραμανλή, παραβλέποντας την εξωθεσμική συμβολή των Ανακτόρων σε αυτήν, καθώς εκ του Συντάγματος την εξωτερική πολιτική– και τα ταξίδια των Βασιλέων– την χαράσσει η εκάστοτε κυβέρνηση. Ακριβώς δύο χρόνια μετά, η Ενωση Κέντρου θα γευτεί και αυτή, ανάλογη πολιτική παρέμβαση του Βασιλέως Κωνσταντίνου και των συμβούλων του.

Η ορκομωσία της κυβέρνησης του Π.Πιπινέλη στάθηκε η αφορμή να ξεσπάσει κρίση μέσα στις τάξεις της Ενώσεως Κέντρου, καθώς ο Σ.Βενιζέλος έδωσε ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση, προκαλώντας την μήνιν του Γ.Παπανδρέου. Ο Σ.Βενιζέλος, ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων και εκ των συνιδρυτών της Ενώσεως Κέντρου, υποστήριζε σταθερά την  στρατηγική της συγκυβέρνησης ΕΡΕ- Ενώσεως Κέντρου για να εκτονωθεί η ένταση που υπήρχε στο πολιτικό σκηνικό, μετά τις εκλογές της βίας και της νοθείας της 29ης Οκτωβρίου 1961. Γι΄αυτό και διαφώνησε με τον ανένδοτο αγώνα του Γ.Παπανδρέου.

Η κρίση στις σχέσεις των δύο ανδρών κορυφώθηκε στις 11 Ιουλίου 1963, καθώς ο μεν Σ.Βενιζέλος ζητούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης από τα δύο αστικά κόμματα, ενώ ο Γ.Παπανδρέου ζητούσε την άμεση προσφυγή στις κάλπες με υπηρεσιακή κυβέρνηση. Το λαϊκό ρεύμα που είχε ξεσηκώσει ο ανένδοτος αγώνας και η συνεπής και αδιαπραγμάτευτη γραμμή του Γ.Παπανδρέου, εξανάγκασαν τον Σ. Βενιζέλο σε αναδίπλωση.

Στις 17 Ιουλίου η κυβέρνηση καταθέτει τον εκλογικό νόμο, στις 30 του ίδιου μήνα ορίζονται οι εκλογές για τις 3 Νοεμβρίου 1963 και στις 27 Σεπτεμβρίου σχηματίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Στ.Μαυρομιχάλη. Την επομένη επιστρέφει ο Κ.Καραμανλής για να ηγηθεί του προεκλογικού αγώνα της ΕΡΕ.

Ας σημειωθεί, πως ο Γ.Παπανδρέου απείλησε με αποχή από τις εκλογές, αν δεν σχηματιζόταν υπηρεσιακή κυβέρνηση. Το  Παλάτι, αντιλήφθηκε πως νέες εκλογές με βία και νοθεία δεν τις άντεχε η χώρα και, κυρίως, οι συνέπειες τους θα εστρέφοντο πλέον εναντίον του. Ετσι, έκανε δεκτή την απαίτηση του αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου για τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης.

Οι εκλογές διεξήχθησαν την 3η Νοεμβρίου 1963 και ανέδειξαν πρώτο κόμμα την Ένωση Κέντρου με 42,04% και στην δεύτερη θέση την ΕΡΕ με 39,37%. Ακολουθούσε η ΕΔΑ με 14,35% και το κόμμα Προοδευτικών του Σπ.Μαρκεζίνη, με 3,73%.Το κλίμα, τόσο κατά την  προεκλογική περίοδο όσο και κατά την ημέρα των εκλογών, σε τίποτα δεν θύμιζε το κλίμα των εκλογών του 1961. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ο αφοπλισμός των ΤΕΑ και η αντικατάσταση των νομαρχών, με αποτέλεσμα η ύπαιθρος να ψηφίσει χωρίς φοβίες και πιέσεις.

Με τον σχηματισμό της κυβέρνησης Γ.Παπανδρέου, γίνεται φανερό πως ο πρωθυπουργός ετοιμάζεται για νέα προσφυγή στις κάλπες με σκοπό την πολυπόθητη αυτοδυναμία. Γνωρίζει τις παρασκηνιακές μεθοδεύσεις για συγκυβέρνηση ΕΚ-ΕΡΕ και επιδιώκει να τις εξουδετερώσει εν τη γεννέσει τους. Γι΄αυτό, τα πρώτα μέτρα που λαμβάνει είναι η αποφυλάκιση 400 κομμουνιστών, η καθιέρωση της δωρεάν παιδείας, η ρύθμιση των αγροτικών δανείων και ο διπλασιασμός των βασικών αποδοχών των δικαστικών.

Στο στρατόπεδο των ηττημένων ο Κ.Καραμανλής διαπιστώνοντας πως η εύνοια των Ανακτόρων προς την Ενωση Κέντρου έχει προσλάβει μόνιμα χαρακτηριστικά, σκέπτεται να εγκαταλείψει οριστικά την πολιτική και την χώρα. Μετά από πολλές συζητήσεις με το στενό του περιβάλλον και μη θέλοντας να οξύνει την κατάσταση με τους Βασιλείς, γιατί αυτό θα επέφερε τη  διάσπαση του κόμματος του, φεύγει από την χώρα μαζί με την σύζυγο του στις 9 Δεκεμβρίου 1963. Θα επιστρέψει, μετά από έντεκα ολόκληρα χρόνια, ως παράκλητος, για να σώσει την πατρίδα .

Ο Γ.Παπανδρέου, καθώς δεν μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση, γιατί – πιστός στο δόγμα της «εθνικόφρονος πλειοψηφίας»– δεν δέχεται την στήριξη της ΕΔΑ, στις 24 Δεκεμβρίου 1963 υποβάλει την παραίτηση του. Στις 31 Δεκεμβρίου ορκίζεται η υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Ι.Παρασκευόπουλο. Στις 8 Ιανουαρίου 1964 διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές για τις 16 Φεβρουαρίου. Είναι ολοφάνερο πως αυτές οι εκλογές θα μετατραπούν σε θρίαμβο της Ενώσεως Κέντρου και του Γ.Παπανδρέου προσωπικά.

Η ΕΡΕ συμπράττει με το κόμμα των Προοδευτικών και επικεντρώνει την προεκλογική της εκστρατεία στην Οικονομία. Υποστηρίζει, πως το οικονομικό θαύμα της οκταετίας κινδυνεύει να τιναχθεί στον αέρα από τις παροχές της Ενώσεως Κέντρου και κινδυνεύει άμεσα η νομισματική σταθερότητα. Με σύνθημα « αυτή η δραχμή είναι δική σου, πρόσεξε μην αφήσεις τον Παπανδρέου να την τινάξη στον αέρα », ξεκινά τον προεκλογικό αγώνα η ΕΡΕ. Οι συγκεντρώσεις της είναι κατώτερες από αυτές των προηγούμενων εκλογών. Σε αυτό συντελούν τόσον η προσωπικότητα του Π.Κανελλόπουλου, που ο Κ.Καραμανλής έχρισε διάδοχο του, όσο και ο αέρας της νίκης που διαθέτει πλέον η Ενωση Κέντρου.

Στις 6 Φεβρουαρίου 1964 πεθαίνει αιφνιδιαστικά μέσα στο πλοίο που τον μετέφερε από τα Χανιά στην Αθήνα ο Σ.Βενιζέλος. Ουδείς γνωρίζει την φορά των εξελίξεων αν ζούσε. Ουδείς γνωρίζει πώς θα αντιδρούσε στις δραστηριότητες του Α.Παπανδρέου και κυρίως τι ρόλο θα έπαιζε στην Ιουλιανή κρίση του 1965.

Οι συγκεντρώσεις της Ενώσεως Κέντρου σε όλες τις πόλεις είναι τεράστιες και ενθουσιώδεις. Στις 27 Ιανουαρίου 1964 ο Γ.Παπανδρέου έρχεται στην Θεσσαλονίκη. Του γίνεται πρωτοφανής υποδοχή στο αεροδρόμιο και όλη η  πομπή πηγαίνει στην Πλ.Αριστοτέλους, όπου εκφωνεί την προεκλογική ομιλία του στην μεγαλύτερη συγκέντρωση που έγινε στην πόλη.

Η νίκη της Ενωσης Κέντρου σφραγίστηκε με την τεράστια συγκέντρωση της Αθήνας, την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου. Ολα έδειχναν την πλήρη αυτοδυναμία του κόμματος, και δεδομένου πως η ΕΔΑ αποφάσισε να μην κατεβάσει συνδυασμούς σε 24 περιφέρειες, όπου δεν υπήρχε περίπτωση να εκλέξει βουλευτή.

Πράγματι, αργά το βράδυ της 16ης Φεβρουαρίου 1964 διαμορφώθηκε το εξής αποτέλεσμα: Eνωση Κέντρου 52,72%, ΕΡΕ—κόμμα Προοδευτικών 35,26% και ΕΔΑ 11,80%. Ο Γ.Παπανδρέου με 171 βουλευτές είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού. Σε αυτές τις εκλογές πολιτεύθηκε για πρώτη φορά ο Α.Παπανδρέου και εκλέχθηκε πρώτος, σε σταυρούς, βουλευτής Αχαϊας.

Τι έγινε και αυτή η κυβέρνηση μετά από ενάμισι χρόνο έχασε την δεδηλωμένη; Γιατί η πολιτική ζωή του τόπου, αντί να ομαλοποιηθεί εκτραχύνθηκε, φτάνοντας στα όρια της συνταγματικής εκτροπής; Σήμερα, είναι φανερό πως η νίκη του Γ.Παπανδρέου δεν άλλαξε την δομή της μετεμφυλιακής εξουσίας. Οι συσχετισμοί στα κέντρα λήψης των αποφάσεων παρέμεναν οι ίδιοι επί δεκαπέντε χρόνια. Η ισχυρή αριστερόστροφη τάση του Α. Παπανδρέου που έκρυβε μέσα της η Ενωση Κέντρου, δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή από το Παλάτι και τους μηχανισμούς που είχαν οικοδομηθεί μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Συγχρόνως όμως και ένα σημαντικό κομμάτι του Ελληνικού λαού—περίπου 40%– μέσα στο πολωμένο κλίμα της εποχής, ήταν σταθερά αντίθετο στην πολιτική της Ενωσης Κέντρου.

Αλλωστε και η ίδια δεν ήταν ένα ομοιογενές κόμμα. Σε αυτό συνυπήρχαν ο Αθανασιάδης- Νόβας και ο Α.Παπανδρέου. Με την άνεση της ύστερης ανάγνωσης της Ιστορίας, σήμερα μπορούμε να πούμε πως το αναπόφευκτο τελικά συνέβη.

Η έκπληξη θα ήταν να μην είχε συμβεί.

16 Φεβρουαρίου 1964. Η μεγάλη νίκη της Ενώσεως Κέντρου. – Σημειώσεις για τον Εμφύλιο (wordpress.com)