Κατάδικοι και «μηχανικοί ψυχών»

συγγραφείς & εξουσία

Από το 1932 ως το 1933, κατόπιν εντολής του Στάλιν, 150.000 περίπου πολιτικοί και ποινικοί κατάδικοι άνοιξαν μια διώρυγα μήκους 227 χλμ. που ένωνε τη Λευκή Θάλασσα με τη Θάλασσα της Βαλτικής κοντά στην Αγία Πετρούπολη. Οι κατάδικοι εργάστηκαν με πρωτόγονα μέσα και είναι άγνωστο πόσοι από αυτούς πέθαναν από τις κακουχίες. Πολλοί τους ανεβάζουν στους 100.000. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι έσκαψαν με αξίνες 37 χιλιόμετρα γρανίτη. Οι μηχανικοί που σχεδίασαν τη διώρυγα ήταν κι αυτοί πολιτικοί κατάδικοι. Το κανάλι ονομάστηκε Κανάλι Στάλιν και σήμερα είναι γνωστό με το όνομαΜπελομορκανάλ. Ο Μαξίμ Γκόρκι για να «απομνημειώσει» λογοτεχνικά το γεγονός πρότεινε σε μια συνάντηση στο σπίτι του, παρουσία του Στάλιν, να εκδοθεί ειδικός τόμος όπου οι συγγραφείς να δείχνουν πώς η καταναγκαστική εργασία μπορεί να μετατρέψει τους εγκληματίες σε συνειδητούς σοβιετικούς πολίτες. Θα ήταν επιπλέον και μια απόδειξη ότι οι συγγραφείς μπορούν κι αυτοί να οργανωθούν και να εργαστούν συλλογικά κατά το πρότυπο των κολχόζ. 



Τότε ήταν που ο Στάλιν τους αποκάλεσε «μηχανικούς ψυχών». Ο τόμος, που έφερε τον τίτλο Ενα κανάλι ονόματι Στάλιν, με κείμενα 36 συγγραφέων, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονταν κάποιοι από τους επιφανέστερους της εποχής, όπως οι Αλεξέι Τολστόι, Βίκτορ Σκλόφσκι, Μιχαήλ Ζοσένκο, Ιλφ και Πετρόφ και Μπορίς Πιλνιάκ, εκδόθηκε το 1934 και αντίτυπά του διανεμήθηκαν στα μέλη του 17ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Υμνώντας βέβαια την καταναγκαστική εργασία, οι συγγραφείς έσκαβαν μόνοι τους τον τάφο τους. Ας θυμίσουμε μόνο τι συνέβη στους τρεις από τους έξι που προαναφέρθηκαν: ο Σκλόφσκι συμμετείχε γιατί ο αδελφός του ήταν ένας από τους καταδίκους του Μπέλομορ Κανάλ, που απελευθερώθηκε μεν μετά την έκδοση του τόμου, αλλά συνελήφθη ξανά το 1937 και έκτοτε εξαφανίστηκε. Ο Πιλνιάκ, φίλος του Μαλρό και πρόεδρος της Ενωσης Σοβιετικών Συγγραφέων, συνελήφθη το 1937 για κατασκοπεία υπέρ των Ιαπώνων και ή εκτελέστηκε ή πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο Ζοσένκο υπέστη το 1947 μια άνευ προηγουμένου επίθεση από τον Ζντάνοφ, που τον «τελείωσε» ως συγγραφέα. Τα ελάχιστα κείμενα που έγραψε έκτοτε δεν έχουν καμιά αξία.

Για τα εγκαίνια της διώρυγας η Γκε-Πε-Ου οργάνωσε επίσκεψη 120 συγγραφέων που συνοδεύτηκε από μπαράζ προπαγανδιστικών άρθρων στον Τύπο. Στην «Ισβέστια» και στην «Πράβντα» το θέμα παρουσιαζόταν με τίτλους σχεδόν «επικούς», όπως: «Μελετούμε τη φύση και κατακτούμε την ελευθερία» ή «Αλλάζοντας τη φύση ο άνθρωπος αλλάζει τον εαυτό του». Εις ανάμνησιν του γεγονότος κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά τα τσιγάρα Μπελομορκανάλ, που και σήμερα μπορεί να τα προμηθευτεί κανείς ακόμη και μέσω του Διαδικτύου. Οσο για τη διώρυγα, εξακολουθεί να λειτουργεί αλλά το βάθος της, που δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα, δεν επιτρέπει τη διέλευση μεγάλων πλοίων και έτσι η αξία της είναι μηδαμινή.