Κατοικούσαν αρχαίοι Ελληνες στη Μακεδονία;

Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2017

Μακεδόνες, Ελληνες από τη νότιο Ελλάδα και θρακικά φύλα, ζούσαν στη Μακεδονία ήδη από την Εποχή του Σιδήρου (1050- 480 π.Χ.) σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή αρχαιολογίας του ΑΠΘ και ακαδημαϊκό Μιχάλη Τιβέριο. Ο κ. Τιβέριος μάλιστα σημειώνει πως η εμφάνιση Ελλήνων από τον νότο πιστοποιείται από τον 12^ο αι. π.Χ. Βεβαίως, ελληνικό φύλο είναι και οι Μακεδόνες, όπως αναφέρει στο άρθρο του για την «Εποχή του Σιδήρου» στον τόμο «Μακεδονία- Θράκη» της σειράς «Αρχαιολογία» (εκδόσεις Μέλισσα).

Στα όρια, λοιπόν, της Εποχής του Χαλκού (3^η, 2^η χιλιετία π.Χ.) με την Εποχή του Σιδήρου, κατά τον 12 αι π.Χ. ιδρύεται στο σημερινό Ποσείδι της Χαλκιδικής ιερό του Πόντιου Ποσειδώνα. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας, πρόκειται για ιερό που μαρτυρά εγκατάσταση Ελλήνων από τον νότο (από τη μυκηναϊκή Ελλάδα δηλαδή). Το ιερό βρίσκεται σε ακμή μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια. «Άλλες πρώιμες ελληνικές εγκαταστάσεις, πιθανόν και σε συγκατοίκηση με ντόπιους πληθυσμούς, μπορεί να αναζητηθούν στην Τορώνη, τη Σκιώνη και την Αρχαία Θέρμη» γράφει.

Στον 8^ο αι. π.Χ, ιδρύεται, κυρίως στη Χαλκιδική, μεγάλος αριθμός αποικών και εμπορείων, με πρωταγωνιστές τους Ευβοείς (Χαλκιδείς, Ερετριείς). Στον επόμενο αιώνα, στην περιοχή δραστηριοποιούνται οι Πάριοι και οι Ανδριοι. Γύρω στο 600 π.Χ. οι Κορίνθιοι ιδρύουν την Ποτίδαια και ο Μιλήσιοι δείχνουν ενδιαφέρον για την περιοχή του Στρυμόνα κατά τους υστεροαρχαϊκούς χρόνους. Δάση, γεωργικές εκτάσεις και μεταλλεία, αποτελούν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές για τους νέους και τους παλιούς κατοίκους.

Φρύγες, Παίονες, Ιλυριοί, Μύγδονες και κυρίως Θράκες (ανάμεσα στους οποίους Ηδωνοί) συγκροτούν την επόμενη πληθυσμιακή ομάδα στη Μακεδονία εκείνης της εποχής. Η γνώση μας γι’ αυτά τα έθνη και φύλα είναι αποσπασματικές, αλλά και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα που μπορούμε να συνδέσουμε με αυτούς, λιγοστά.

Οι Μακεδόνες, ελληνικό φύλο όπως αναφέραμε, εντοπίζονται στην οροσειρά της Πίνδου κατά την Υστερη Εποχή του Χαλκού και λίγο αργότερα επεκτείνονται στη Μακεδονία. Κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου ένας κλάδος τους, των Αργεαδών-Τημενιδών εγκαθίσταται στον Ολυμπο, στις πρόποδες του οποίου ιδρύει το Δίον. Πρόκειται για την οικογένεια του Φιλίππου Β και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οικογένεια που θα κάνει πρωτεύουσα του βασιλείου, τις Αιγές (σημερινή Βεργίνα). Οι Αργεάδες ενσωμάτωσαν κατόπιν όλα τα γύρω βασίλεια, στο δικό τους.

«Το μεγαλύτερο μέρος της πολυεθνικής και πολυπολιτισμικής Μακεδονίας, απέκτησε για πρώτη φορά ενιαία πολιτική ταυτότητα περίπου το 513 π.Χ, όταν καταλήφθηκε από τον Δαρείο Α’ και αποτέλεσε σατραπεία του περσικού κράτους (αυτή της Σκύδρας), μέχρι το τέλος των Ελληνοπερσικών πολέμων» γράφει ο κ. Τιβέριος.

Κατά τους πρώτους αιώνες της Εποχής του Σιδήρου, οι οικίες έχουν συνήθως ορθογώνια χαρακτηριστικά και σπανίως δωμάτια. Συνήθως είναι μονόχωρες ή δίχωρες, όπως και κατά την Εποχή του Χαλκού που προηγήθηκε. Οσο για τους πρώτους οικισμούς, που έκτισαν οι Ελληνες άποικοι, έμοιαζαν αρκετά με τους σύγχρονούς τους της νότιας Ελλάδας.

Η μεγάλη τομή στη Μακεδονική αρχιτεκτονική, γίνεται κατά το 500 π.Χ. οπότε και αρχίζει η κατασκευή τους, κυρίως σε ιωνικό ρυθμό, κάτι που, μαζί με τη διακόσμησή τους, φανερώνει επαφές με τον ιωνικό κόσμο. Η πλαστική τους καθοριζόταν κυρίως από τις αποικίες, και τα στυλ που επικρατούσαν σε αυτές, όπως και η κεραμική τους, η οποία όμως έχει και ευδιάκριτα τοπικά χαρακτηριστικά.

Ο μεγάλος αριθμός κοσμημάτων και μεταλλικών αντικειμένων  και ο συνδυασμός τους με την ύπαρξη άφθονων μεταλλευτικών πηγών, «δεν αφήνει αμφιβολία ότι κατά τους γεωμετρικούς και κυρίως κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, δραστηριοποιούνταν σε περιοχές της Μακεδονίας σημαντικά εργαστήρια μεταλλοτεχνίας» παρατηρεί ο ακαδημαϊκός. Οι ντόπιοι μαθήτευσαν κοντά σε ξένους τεχνίτες, δημιουργώντας ξεχωριστά τέχνεργα. Ιδιαίτερη άνθιση γνωρίζει και η νομισματοκοπία, και πάλι λόγω των πλούσιων πηγών μεταλλεύματος. Μακεδονικά νομίσματα από την αρχαϊκή εποχή, οπότε και εμφανίζεται το νόμισμα στον ελλαδικό χώρο, βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές, κάτι που δείχνει την εξάπλωσή τους.

Αγγελική Κώττη